رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه در سن پترزبورگ با ولادیمیر پوتین، همتای روس خود دیدار می‌کند تا ‘فصل جدیدی’ را در روابط دو جانبه دو کشور کلید بزند.
آقای اردوغان پیش از سفر به روسیه، به خبرگزاری تاس گفت که خواهان ‘احیای روابط دو کشور’ است و این دیدار را ‘آغازی تازه’ در روابط دو کشور نامید.
این آغاز تازه در حالی شکل گرفته است که آقای اردوغان در اواخر ژوئن با ارسال یک نامه محرمانه به آقای پوتین، از حادثه سقوط یک بمب افکن روسیه در نوامبر سال گذشته و کشته شدن خلبان آن ابراز تاسف کرد.
این نامه پس از هفت ماه جنگ لفظی دو کشور بر سر این موضوع ارسال شد.
پیش از ارسال این نامه، دو کشور برای ماه‌ها درگیر جنگ کلامی و اقتصادی بودند که نتیجه آن تحریم گسترده تجاری ترکیه از سوی روسیه و آسیب دیدن صنعت گردشگری ترکیه بود.
همزمان با افزایش جنگ کلامی بین دو کشور، روسیه دولتمردان ترکیه را به دست داشتن در قاچاق نفت توسط داعش متهم کرد و با اعطای مجوز به شبه نظامیان کرد سوریه برای تاسیس دفتر در مسکو، به آنکارا چنگ و دندان نشان داد.
در نهایت ترکیه که از عذرخواهی و پذیرش پرداخت غرامت به روسیه سرباز زده بود، به طور ناگهانی تغییر موضع داد.
همزمانی این تغییر موضع با توافق ترکیه با اسراییل برای عادی سازی روابط یک پیام به همراه داشت و آن تجدید نظر در سیاست منطقه‌ای ترکیه بود.
دوروک ارگون، محقق مرکز مطالعات اقتصادی و سیاست خارجی در استانبول می گوید تغییر ژست سیاسی ترکیه برای بسیاری از تحلیلگران غیرمنتظره بود.
به گفته آقای ارگون آن چه که نظر آقای اردوغان را تغییر داد، ‘ناممکن بودن ادامه سیاست خارجی چند سال گذشته ترکیه بود. شعار به صفر رساندن اختلافات با همسایگان نتیجه عکس داده و ترکیه به خاطر غیرقابل انعطاف بودن دکترین سیاست خارجی‌اش، دوستان چندانی در منطقه نداشت.’
در حقیقت، رویکرد ترکیه به بحران سوریه باعث شد که این کشور به غیر از عربستان سعودی و قطر، دوست چندانی در میان بازیگران مهم منطقه‌ای نداشته باشد.
در این میان، اختلاف بر سر شبه نظامیان کرد در سوریه که ترکیه آنها را بخشی از پ‌ک‌ک (حزب کارگران کردستان) می داند، باعث شده روابط این کشور با آمریکا هم دچار تنش شود.
نتیجه یک چرخش دیپلماتیک
کرنش دیپلماتیک اردوغان خیلی سریع جواب داد و دو روز پس از اعلام ارسال نامه، پوتین در تماس تلفنی با همتای ترک خود، خواهان بهبود روابط دو کشور شد.
این تماس تلفنی پس از حمله مهاجمان مسلح به فرودگاه آتاتورک در استانبول صورت گرفت و حاوی این پیام بود که روسیه در این شرایط سخت در کنار مردم ترکیه است.
آقای پوتین پس از کودتای نافرجام ۱۵ ژوئیه هم از اولین رهبران خارجی بود که در تماس با آقای اردوغان، از حمایت تمام قد روسیه از او در برابر کودتاگران خبر داد.
اعلام حمایت سریع آقای پوتین موضوعی نبود که برای آقای اردوغان کم اهمیت باشد.
همزمان با بازداشت‌های گسترده نظامیان پس از کودتای نافرجام، اعلام شد خلبانی که سوخوی ۲۴ روسیه را هدف گرفته بود، در میان بازداشت شدگان است.
آقای اردوغان به خبرگزاری تاس گفته ‘ می‌خواهم تاکید کنم که خلبان مورد نظر بازداشت شده و رویه قضایی درباره او در جریان است.’
آمریکا و اتحادیه اروپا هم پس از کودتا در کنار دولت ترکیه ایستادند اما واکنش کشورهای غربی به بازداشت‌ها و اخراج‌های گسترده پس از کودتا روابط دوجانبه را دچار تنش کرده است.
خودداری آمریکا هم از ارایه پاسخ صریح به درخواست ترکیه برای استرداد فتح الله گولن، رهبر اسلامگرای ساکن آمریکا که به هدایت کودتا متهم شده، باعث دلخوری آنکارا از واشنگتن شده است.
دلخوری از غرب، نزدیکی به روسیه
تغییر رویکرد ترکیه نسبت به روسیه در روزهای قبل از کودتا انجام شد اما همان طور که رخدادهای پس از این حادثه بر همه جنبه‌های زندگی و سیاستگذاری در ترکیه تاثیر گذاشته، بر شکل گرفتن فصل تازه روابط میان مسکو و آنکارا هم تاثیرگذار خواهد بود.
به گفته تحلیلگران، ترکیه که در روابطش با متحدان اروپایی و آمریکا دچار مشکل شده، بیشتر از قبل به ارتقای روابط با روسیه علاقه نشان خواهد داد.
این در حالی است که نزدیک شدن به ترکیه برای روسیه هم که در روابطش با غرب دچار تنش است، یک امتیاز مثبت در مقابل ناتو خواهد بود.
دوروک ارگون می گوید ‘این فرصتی برای روسیه است تا با استفاده از اختلاف های ترکیه با آمریکا و اروپا، میان ترکیه و ناتو شکاف ایجاد کند و خود را به اردوغان نزدیک‌تر کند.’
این موضوع می تواند نگرانی متحدان غربی ترکیه را به همراه داشته باشد.
نزدیک شدن روسیه و ترکیه به دو کشور امکان می دهد که درباره مسایل منطقه‌ای بیشتر تبادل نظر کنند هر چند که درباره مهم ترین موضوع، یعنی جنگ سوریه اختلاف‌های عمده‌ای بین دو کشور وجود دارد.
اما به رغم وجود اختلاف های استراتژیک بین دو کشور، روسیه و ترکیه علاقمندی‌های اقتصادی و تجاری مشترکی دارند که برای هیچ کدام قابل چشم پوشی نیست.
سالانه بیشتر از ۴ میلیون گردشگر از روسیه به سواحل گرم ترکیه سفر می‌کنند و غیبت آنها در ماه های گذشته به صنعت گردشگری ترکیه به شدت آسیب زده است.
یکی دیگر از جنبه های مهم همکاری اقتصادی دو کشور مربوط به بخش انرژی است.
روسیه بزرگ ترین صادر کننده گاز طبیعی به ترکیه است و برای تامین امنیت انرژی ترکیه نقش حیاتی دارد.
از سوی دیگر روسیه قصد دارد با احداث خط لوله انتقال گاز، گاز طبیعی خود را از طریق ترکیه به جنوب شرقی اروپا صادر کند.
روسیه همچنین در حال احداث نخستین نیروگاه برق هسته ای ترکیه با هزینه ۲۵ میلیارد دلار است که عملیات اجرایی آن در ماه های گذشته دچار مشکل شده است.
ترکیه امیدوار است با بهبود روابط با روسیه، زمینه تکمیل نیروگاه آک کویو هر چه زودتر فراهم شود.
خشایار جنیدی
بی‌بی‌سی، استانبول
نهم اگست ۲۰۱۶
