کابل/۶سرطان/فرهنگستان
دهم ماه ذی الحجه، مصادف با عید برزگ مسلمان‌ها که به یاد ابراهیم و فرزندش اسماعیل، توسط بسیاری از مسلمانان جشن گرفته می‌شود، عید بزرگ یا قُربان (در عربی: عید الأضحی) یکی از روزهای فرخنده در تاریخ اسلامی است.
ایام این عید را مسلمان ها تعطیلات رسمی اعلام می‌دارد و از یک تا سه روز جشن گرفته می‌شود و در آن مردم با پوشیدن بهترین لباس، پس از انجام عبادات، به دید و بازدید و جشن و سرور می‌پردازند.
البته برگزار کردن مراسم قربانی در این عید بر همه واجب نیست و تنها بر زائران کعبه در مراسم حج واجب است، اما بسیاری از مسلمانان که از وضعیت خوب اقتصادی برخوردار است در سراسر جهان در این روز، گوسفند، گاو یا شتری را قربانی کرده و گوشت آن‌را بین همسایگان و مستمندان تقسیم می‌کنند.
حاجیان در این روز پس از به پایان رساندن مناسک حج، حیوانی را ذبح می‌کنند و پس از قربانی آنچه بر آنان در حال احرام، حرام شده بود – مانند نگاه کردن در آینه، گرفتن ناخن و شانه زدن مو -، حلال می‌گردد و با توجه به این‌که حج، یکی از عبادت‌های بسیار مهم در اسلام است، توانایی به انجام رساندن آن نیز برای هر مسلمانی بسیار شادی آور است، در نتیجه، روزی که پس از انجام وظایف سنگین حج، به عنوان جایزه الهی و اتمام احرام پیش می‌آید را عید می‌دانند.
همچنین در روایت‌های مکرری نقل شده که در روز عید قربان، قربانی کنید تا گرسنگان و بیچارگان نیز به خوراک برسند، در این گزارش به آداب و رسوم عید قربان در کشورهای مختلف جهان اشاره کرده‌ام.
عید قربان در افغانستان:
عید در فرهنگ های مختلف با عنعنات و رسوم جداگانه تجلیل می شود. در افغانستان خانه تکانی، شستشو، حمام و نظافت نیز از جمله آدابی است که افغان‌ها پیش از عید قربان آن را به جا می‌آورند.
صبح روز عید قربان با پوشیدن لباس های نو در حالی که ذکر الله اکبر بر زبان دارند به سوی مساجد حرکت می‌کنند تا نماز پرشکوه عید قربان را برگزار کنند.
به مناسبت عید سعید قربان همه ساله در افغانستان سه روز تعطیل است. قربانی کردن در عید سعید قربان از مهم‌ترین آداب و رسوم مردم افغانستان است.
مردم مسلمان افغانستان اعیاد اسلامی به ویژه فطر و قربان را با شکوه خاصی برگزار می‌کنند و در این ایام به دید و بازدید بزرگان و اعضای خانواده خود می‌روند.
همچنان برخی از مردم که در طول سال اقارب و نزدیکان شان فوت شده باشد رسم است که در عید جای نمی روند، بخاطر این‌که دوستان نزدشان عیدی می آیند و همین طور میان عده یی از مردم هم رواج است که روز عید به قبرستان می روند تا، بر مرده گان شان دعا کنند.
بزرگان و سرپرستان خانواده های افغان می‌کوشند در این عید اسلامی برای اعضای خانواده خود لباس نو تهیه کنند.
افرادی که برای دید و بازدید به منازل اعضای خانواده و دوستان خود می روند با میوه خشک و شیرینی‌ها پذیرایی می‌شوند.
عید قربان در کشورهای اسلامی
عید قربان در ایران:
عید قربان به عنوان یکی از بزرگترین اعیاد اسلامی , در مناطق مختلف ایران با مراسم و آیین هایی خاص و شکوهی ویژه برگزار می شود. با دقت در نحوه برگزاری این مراسم مشاهده می شود اگرچه مردم هر ناحیه , آداب متفاوتی در این خصوص دارند ولی این مراسم در لایه های عمیق تر شبیه یکدیگر و مطابق با آیین های دیرین و کهن برگزاری عید قربان است.
مردم ایران بنا بر رسوم ویژه‌ای که دارند از مدت ها پیش از روز عید قربان خود را آماده جشن می کنند و مقدمات این مراسم با خرید حیوان قربانی آغاز می شود.
انتخاب حیوان برای قربانی در هر منطقه متناسب با عادت ها و عقاید ویژه همان منطقه است و حیوان قربانی با شرایط خاصی برای زمان ذبح، نگهداری، آماده و آراسته می شود.
ایرانی‌ها قربانی خود را در مناطق مختلفی فدیه می‌کنند برخی در اماکن مقدس از جمله امامزاده ها، برخی در خانه های مسکونی و برخی دیگر در میدان‌های اصلی محل زندگی به انجام این عمل معنوی می‌پردازند.
هنگام ذبح اشعار و ادعیه خاصی خوانده می شود و قصاب نیز اغلب شرایط و جایگاه ویژه‌ای دارد.
پس از قربانی بنا بر رسم رایج، گوشت قربانی برای تبرک بین مردم همان ناحیه و به ویژه مستمندان توزیع می‌شود.
از جمله آداب دیگری که در جشن قربانی در میان ایرانیان رواج دارد بازی‌های محلی و ارسال هدایا برای نوعروسان است .
قربانی کردن با نیت الهی از ارزش و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و علاوه بر بجای آوردن این سنت حسنه در عید قربان، در هنگام برآورده شدن نذرهای خود و یا به دست آوردن موفقیت‌های مادی در زندگی نیز با قربانی کردن حیوانی حلال گوشت و تقسیم آن بین همسایه ها و افراد فقیر، به عرض ارادت به ذات احدیت و شکر گذاری به درگاه الهی می پردازند.
تعطیلات رسمی عید قربان در ایران چهار روز است.
عید قربان در عربستان:
زائران بیت‌‌الله الحرام جمره عقبه یا جمره بزرگ را که یکی از نمادهای سه‌‌گانه شیطان است، رمی می‌کنند.
آنان پس از قربانی کردن و حلق (تراشیدن موی سر) از احرام خارج خواهند شد.
فردا و پس فردا هم رمی جمرات سه گانه ادامه می‌یابد.
زائران بیت الله الحرام پس از سومین رمی جمرات، سرزمین مقدس منی را به مقصد مکه مکرمه ترک می‌کنند.
مراسم حج تمتع با طواف و سعی بین صفا و مروه پایان می‌یابد.
عید سعید قربان در ترکیه:
مسلمانان سراسر ترکیه نیز با حضور گسترده در مساجد، نماز این روز فرخنده را به جماعت اقامه می کنند .
مسلمانان ترکیه به قربانى کردن اهمیت زیادى می دهند و براساس این سنت حسنه، هر کسى در صورت وسع مالی و نداشتن بدهی، در سه روز از تعطیلات چهار روزه عید قربان، گوسفند، گوساله و شتر ذبح می‌کند.
در روز عرفه که در ترکیه نیمه تعطیل است فرصت خوبی برای زیارت قبور است.
در این روز خانواده ها به قبرستان‌ها رفته برای نزدیکان خود دعا می خوانند و سر و دستی به سنگ قبرها می‌کشند و قبور را شستشو می‌دهند.
در عید قربان گاهى هم چند خانواده فامیل یا همسایه، مشترکاً گاو یا گوساله و حتی شتر خریدارى کرده و قربانى می‌کنند.
عید قربان به همراه عید فطر به عنوان دو عید بزرگ ملى و مذهبى در ترکیه با رسوم و آیین هاى ویژه خود نمادى از تعاون، همیارى و احسان در جامعه و در این حال نمادى از اعتقادات عمیق مذهبى مردم این کشور است.
مردم ترکیه از هفته ها قبل خود را براى برگزاری هر چه بهتر عید قربان آماده می کنند.
چراغانی کردن مناره مساجد، کوچه و خیابان‌ها، خانه تکانی و پختن غذا و شیرینی های ویژه از اقداماتی است که از روزها قبل از عید در جای جای این کشور اسلامی صورت می گیرد. روز اول عید، مردان خانواده به نماز عید می روند و سپس مشغول ذبح قربانی می‌شوند.
دید و بازدیدهاى فامیل و آشنایان با نزدیکان از رسومات حسنه و رعایت آن از دیدگاه خانواده های ترکیه الزامی است. هر کسى براى دیگرى هدیه‌اى می خرد و کوچکترها در ملاقات با بزرگترها، دست آنان را بوسیده و عیدى می‌گیرند.
روحیه تعاون در ایام عید قربان در جامعه ترکیه به اوج خود می‌رسد و کمک هاى مالى به تنگدستان در این روزهای خاص افزایش می‌یابد.
طبق عرف مرسوم دیدار از خانواده هایى که یکى از نزدیکان آنان در فاصله عید فطر و عید قربان فوت کرده است، در اولویت برنامه دیدارها قرار دارد.
به باور مردم ترکیه، دید و بازدیدهاى عید قربان علاوه بر اجر اخروى، موجب یکدلى، همبستگى و تحکیم روابط خانوادگى و انسانى و رفع کدورت ها می‌شود.
موترهای مسافری بری درون شهری، شاهراه‌ها و مسافربرهای دریایی با هدف تشویق به صله رحم و تقویت پیوند خانوادگی و دوستی به دستور دولت ترکیه رایگان می‌شود.
شهرداری‌ها در برگزاری هر چه صحیح و راحت تر عید قربان از روزها قبل جایگاه های ویژه را برای فروش و ذبح قربانی در نقاط مختلف اختصاص می‌دهند و بازرسی می‌کنند.
تشکل‌های مدنی و برخی سازمانهای دولتی ترکیه برای کمک به مستمندان، کمک‌های نقدی، پوست و امحاء و احشاء قربانی ها جمع آوری می‌کنند.
تعطیلات رسمی عید قربان در ترکیه چهار روز و نیم است.
عید سعید قربان در اندونیزیا :
میلیون‌ها نفر از مسلمانان اندونیزیا به مناسبت آغاز جشن عید قربان (عید الاضحی) در مساجد سراسر این کشور حضور می یابند .
مسلمانان اندونیزیا از دیرباز در روز عید قربان ابتدا مراسم نماز را در مساجد برگزار می‌کنند و سپس این روز را با قربانی کردن گاو یا بز و توزیع گوشت میان اقوام، دوستان و فقرا جشن می‌گیرند.
این سنت نیکو برای گرامیداشت یاد فداکاری حضرت ابراهیم نبی(ع) برای ذبح فرزندش اسماعیل در راه خدا، صورت می‌گیرد.
مردم مسلمان مالیزیا هم با حضور گسترده در مساجد، نماز عید سعید قربان را هرچه باشکوه تر اقامه می کنند :
مسلمانان سراسر مالیزیا در عید قربان، قربانی کردن، این سنت ابراهیمی را پاس می‌دارند.
عید سعید قربان در قرقیزستان :
نماز عید سعید قربان در قرقیزستان در حالی اقامه می شود که مسلمانان از اوایل بامداد با حضور در مساجد و خیابان‌ها، صف های طولانی تشکیل می دهند
پس از نماز عید، مردم با ذبح گاو و گوسفند، گوشت آن را میان نیازمندان قسمت می‌کنند.
عید سعید قربان در جمهوری قرقیزستان تعطیل رسمی است.
مسلمانان جمهوری قزاقستان نیز با حضور گسترده درمساجد، نماز عیدسعید قربان را باشکوه اقامه می کنند .
انبوه نمازگزاران در مسجد مرکزی شهر آلماتی از اوایل بامداد با وجود سردی هوا، به علت کمبود جا، نماز را در خیابان های اطراف اقامه می کنند .
پس از اقامه نماز، مسلمانان با ذبح گوسفند گوشتِ قربانی را میان محرومان تقسیم و در این سنت اسلامی شرکت می‌کنند.
خبرنگار فرهنگستان از کابل
سمیع صدیقی
