یک تحقیق مرکز حفاظت از میراث‌های فرهنگی پوهنتون شیکاگوی امریکا نشان می‌دهد که ده‌ها مکان باستانی در افغانستان به هدف فراهم ساختن زمینه “غارت سیستماتیک” به وسیله بلدوزر تخریب شده‌اند.
بر اساس این تحقیق که از سوی بخش جهانی بی‌بی‌سی به روز پنجشنبه نشر شده آمده که تحلیل عکس‌های ماهواره‌ای شواهدی را نشان می‌دهد که این غارتگری در زمان جمهوری پیشین در افغانستان آغاز شده بود و از زمان بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱ ادامه داشته است.
به گفته محققان دانشگاه شیکاگو در ایالات متحده، این محوطه‌های باستانی که قدمت آن‌ها به اواخر عصر برنز و عصر آهن بازمی‌گردد‌‌ــ حتی برخی تا هزار سال قبل از میلاد قدمت دارند‌ــ آسیب دیده‌اند.
بیشتر این مکان‌های شناسایی‌شده در منطقه بلخ در شمال افغانستان واقع‌اند که بیش از دو هزار سال پیش مرکز باختر بود. این منطقه در شمال افغانستان یکی از ثروتمندترین و پرجمعیت‌ترین مناطق افغانستان باستان در قرن ششم قبل از میلاد در زمان امپراتوری هخامنشی بود.
پیش از این، روزنامه لوموند چاپ فرانسه هم در آوریل ۲۰۲۳ گزارش داده بود که ستیزه‌جویان وابسته به داعش خراسان، منطقه بزرگ باستانی در شمال افغانستان را غارت کرده‌اند. به نوشته این روزنامه، کنترل این منطقه که در شمال غربی استان بلخ قرار دارد، مدت‌ها است از دست حاکمان افغانستان خارج شده است.
در این گزارش، از «دیلبرجین» به‌عنوان بزرگ‌ترین منطقه باستانی یاد شده است که در ۴۰ کیلومتری شمال غربی مزارشریف در مرز شمالی افغانستان با تاجیکستان و ترکمنستان قرار دارد و بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ حفاری و آثار باستانی آن غارت شد.
دیلبرجین بقایای یک شهر باستانی است که احتمالا در سده پنجم پیش از میلاد در زمان امپراتوری هخامنشی بنا شد. به گفته محققان، اسکندر مقدونی در سال ۳۲۷ قبل از میلاد، این منطقه را فتح کرد و پس از شکست دادن حاکم هخامنشی آن با یک زن باختری به نام رکسانا ازدواج کرد.
شهر مرکزی منطقه باکترا‌ــ که بعدها بلخ نامیده شد‌ــ در مسیر اصلی جاده ابریشم شرقی‌ــ‌غربی واقع شده و مرکز دین زرتشتی و آموزش بودایی بوده است. این شهر بعدها به یکی از شهرهای مهم مسلمانان تبدیل شد.
محققان مرکز حفاظت از میراث فرهنگی دانشگاه شیکاگو که با کمک تصاویر ماهواره‌ای و ابزارهای دیگر، بیش از ۲۹ هزار محوطه باستانی در سراسر افغانستان شناسایی کرده‌اند، می‌گویند که از سال ۲۰۱۸ به بعد، الگویی جدیدی در منطقه بلخ مشاهده کرده‌اند که احتمالا به دلیل ظاهر شدن و ناپدید شدن برخی موارد در طول زمان و ردپایی که به جا می‌گذارند، بوده است. آن‌ها لکه‌هایی را روی تصاویر شناسایی کرده‌اند که مطمئن‌اند بولدوزرند.
پروفسور گیل استاین، مدیر مرکز حفاظت از میراث فرهنگی دانشگاه شیکاگو، به بی‌بی‌سی گفت مشخص است که این مناطق به‌تازگی با بولدوزر زیرورو شده و در تصاویر بعدی هم می‌توان تشخیص داد که غارتگران گودال‌هایی حفر و سپس آن‌ها را پر کرده‌اند.
او تصریح کرد: «اصول کارشان این است که مناطق وسیعی را پاکسازی می‌کنند تا غارت سازمان‌یافته محوطه آسان‌تر باشد.»
تیم او می‌گوید که بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱ ، تعداد ۱۶۲ محوطه باستانی «با سرعت شگفت‌انگیز یک محوطه در هفته» ویران می‌شد و این رویه پس از آن در دوران حکومت طالبان در ۳۷ مکان ادامه یافت.
محققان به منظور جلوگیری از ارائه اطلاعات به غارتگران احتمالی مکان دقیق این محوطه‌ها را اعلام نکرده‌اند. بررسی و ثبت دقیق اطلاعات نیز همچنان در مراحل ابتدایی است و محققان هنوز دقیق نمی‌دانند که در این محوطه‌ها چه آثاری مدفون‌اند اما تنها در یک مورد، در ۹۷ کیلومتری (۶۰ مایلی) طلاتپه واقع شده است که باستان‌شناس معروف روس در سال ۱۹۷۸ انباری از طلا معروف به طلای باختری کشف کرد.
«طلاتپه» حاوی ۲۰ هزار اثر کمیاب از جمله جواهرات و طلا، یک تاج بسیار پرکار و سکه بود و به نام «گنجینه‌های گمشده افغانستان» معروف است.
در گزارش روزنامه لوموند به نقل مرکز باستان‌شناسی فرانسه (دافا)، برای نحوه قاچاق آثار تاریخی غارت‌شده دو فرضیه مطرح شده است؛ فرضیه اول این است که داعش در این غارت‌ها تنها بوده و کامیون‌ها را با عبور از صحرایی به طول ۶۰ کیلومتر از طریق مرز ترکمنستان و به‌دشواری قاچاق کرده است، اما فرضیه دوم این است که این گروه، با بهره‌گیری از فساد موجود، در تبانی با حکومت سابق افغانستان یا طالبان، به این مناطق باستانی دسترسی پیدا کرده است.
روزنامه لوموند در این گزارش تاکید کرد که این حفاری غیرقانونی طی سه سال به آثار باستانی که می‌توانست برای شناخت گسترش آیین بودا در آسیای مرکزی و چین مهم باشد، آسیب زده است.
شماری از آگاهان مسایل تاریخی با اشاره به تخریب مجسمه‌های بزرگ بودا در بامیان از سوی طالبان در دوره اول حاکمیت آنان در افغانستان، طالبان را به بی‌تفاوتی در ارتباط به حفظ آثار تاریخی و به نابود ساختن بسیاری از آثار باستانی قبل ازاسلام متهم می‌کنند.
طالبان، گروهی که اکنون حاکمیت افغانستان را در کنترل دارد، در زمان حاکمیت نخستشان در افغانستان، بوداهای یک هزار و ۵۰۰ ساله بامیان را که زمانی بزرگ‌ترین مجسمه‌های ایستاده در جهان بودند، منفجر کردند؛ اتفاقی که همه جهان را در شوکه کرد. از آنجا که این گروه به میراث تاریخی و آثار فرهنگی هیچ علاقه‌ای ندارد و به آن‌ها اهمیتی نمی‌دهد، دور از انتظار نبود که با تسلط دوباره بر افغانستان، همچنان به حفظ و نگهداری اماکن و محوطه‌های باستانی توجهی نداشته باشد.
