کابل/۲۹حوت/فرهنگستان
آخرین روز های از خواب زمستانی زمین با امید به تحول و بهبود پشت سر گذشت ، اینک نوید آمدن بهار را در ذره ذره جهان اطرافمان حس میکنیم و قدوم اش را به رسم آبا و اجدادمان جشن میگیریم .
اولین روز از فصل تجدید حیات طبیعت ( نوروز جمشیدی ) رسم قدیم و کهن که با خود پیام های مهمی دارد ، مهمترین پیام آن ( آغاز نو ) و تحولی در درون است .
نوروز جشن بازگشت به زندگی ، جشن آفرینش ، نماد تحول و پیروزی خوبی بر بدی است که این جشن پیام های اساسی و بنیادین خود را در همه جا یکسان نگه داشته ولی چگونگی بزرگ داشت آن در هر گوشه و کنار رنگ و بوی محلی گرفته است.
همه ساله جشن نوروز را با رسوم و عنعنات متفاوت مانند : پهن کردن سفره هفت سین ، جشن سمنک ، جشن گل سرخ ، گره زدن سبزه ، شکستن کوزه ، آماده کردن هفت میوه ، پختن آش مراد ، قاشق زنی دختران ، جشن دهقان ، سفره های نوروزی ، گشت و گزار ها ، برافراشتن علم برپا میدارند .
واژه نوروز که ریشه اوستایی دارد به معنی روز آغاز اعتدال بهاری ( برابری شب و روز ) و آغاز سال جدید است .
در مورد پیدایش این جشن افسانه ها و روایت مختلفی موجود است اما با آن هم منشا و زمان دقیق آن معلوم نیست .
روایت و افسانه های موجود نشان میدهند که نوروز در زمان جمیشید پادشاه چهارم پیشدادیان که اسمش در کتاب اوستا نیز ذکر شده است به وجود آمده که این روز در شهنامه فردوسی روز پیروزی جمشید گفته شده است .
در برخی روایت دیگر آغاز نوروز را به بابلیان نسبت داده اند و سنگ نوشته های به جا مانده از دوران هخامنشیان نشان میدهد که آنها نیز این روز را گرامی میداشتند .
نوروز که از جشن های باستانی آریایی هاست و آن را سرلوحه بازگشت به خویشتن و اصل فطرت میدانستند ، امروز جزی از فرهنگ و هویت ماست.
مراسم و آیینهای نوروز
نخستین آیین نوروز شاید خانهتکانی باشد، وقتی خانوادهها مبادرت به رفت و روب اساسی خانههای خود میکنند و حتی میکوشند با تهیه لباس نو، همه چیز در لحظه تحویل سال جدید به نظر برسد. دیگر آیین این مراسم، دید و بازدید است. از خانوادههای به خصوص جوانتر انتظار میرفته است در جریان نوروز به دیدار افراد مسنتر بروند (دید) و در مقابل پذیرای آنها در خانههایشان باشند (بازدید). دایره دید و بازدید شامل بستگان، دوستان و همسایگان میشده است. پذیرایی از مهمانان نیز عمدتا شامل چای، شیرینی و انواع میوه و خشکبار بوده است.
چیدن سفره هفتسین برای لحظه تحویل سال از دیگر آیینهای نوروز محسوب میشود. سفره یا در سالهای اخیر میز هفتسین که پس از تحویل سال نیز باقی میماند (تا روز سیزدهم حمل)، به خاطر اقلامی که در آن چیده میشود، این نام را به خود گرفته است، اقلامی هفتگانه که عمدتا نامشان با حرف سین آغاز میشود، شامل سبزه، سمنک، سنجد، سرکه، سیب، سیر و سماق. علاوه بر اینها، سفره یا میز هفتسین بسته به منطقه، شامل این موارد نیز است: آینه، شمع، تخممرغ رنگشده، کاسهای آب، ماهی قرمز، سکه، سنبل، و شیرینیهای سنتی. کتاب نیز بخش دیگری از این سفره یا میز است، که بسته به مذهب و قومیت و تاریخ گروههای برگزارکننده، شامل قرآن، انجیل، اوستا، شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ میشود.
تصور بر این است که هفتسین به خصوص در یک قرن اخیر به این شکل مفصل و پر از جزئیات درآمده باشد. در افغانستان، آیین تهیه «هفت میوه» پی گرفته میشود، سفرهای شامل هفت میوه، ترکیبی از میوههای خشکشده و دانههای مغزدار (مانند کشمش، سنجد، پسته، فندق، آلو بخارا، گردو، و انواع بادام). در جمهوری آذربایجان خنچه تهیه میشود، شامل یک سینی نقرهای یا مسی، با ظرف سبزه در میانه سینی و تخممرغهای رنگشده به تعداد اعضای خانواده که دور تا دور سبزه چیده میشود.
دیگر آیین مهم نوروز چهارشنبهسوری است که در آخرین سهشنبه پیش از سال جدید برگزار می شود. در آذربایجان، از یک ماه مانده به نوروز، هر سه شنبه غروب بزرگداشت یکی از عناصر چهارگانه – آب، باد، خاک، آتش – است. چهارشنبه سوری خود شامل مراسم برافروختن آتش با فرارسیدن تاریکی و قاشق زنی است. در جمهوری آذربایجان، کودکان ظرف یا سبدی بیرون از خانه همسایگان قرار می دهند و پس از در زدن، پنهان می شوند و انتظار می رود همسایه ظرف آنها را با آب نبات، شیرینی و آجیل پر کند. مراسم پریدن از روی آتش به خصوص در ارمنستان با جدیت اجرا می شود.
مردم افغانستان نیز با نام هایی چون ، ( عید جمشیدی ) ( نوروز سلطانی ) ( جشن نوروز ) ( میله گل سرخ ) این جشن را برگزار میکنند و آغاز فصل بهار را گرامی میدارند .
جشن سمنک ، جشن دهقان ، برافراشتن علم (ژنده بالا ) ، آماده کردن هفت میوه ، جشن گل سرخ ، مسابقات بزکشی ، پهن کردن سفره هفت سین از جمله عنعنات مردم افغانستان در برپایی جشن نوروز هستند .
از رسوم خاص جشن نوروز در افغانستان ژنده بالا است که در اولین روز سال جدید در شهر مزارشریف و زیارت کارته سخی کابل برافراشته میشود ، و باور بر این است که اگر علم با آرامی بدون لرزش و توقف از زمین برافراشته شود سال پیشرو ، سال نیکوست
با برافراشته شدن ژنده رسما جشن نوروز آغاز شده و تا چهل روز ادامه میابد .
حنه احدی-فرهنگستان
