مسلما این که اجلاس اخیر سران پیمان ناتو در ورشو پایتخت لهستان برگزار میشود، نکته جالبی است چرا که ورشو شهری است که ائتلاف کشورهای کمونیست در سال ۱۹۵۵ درآنجا پایه ریزی و نام پیمان ورشو بر آن نهاده شد.
این پیمان در دوران جنگ سرد برای مقابله با پیمان ناتو شکل گرفته بود. ورشو پایتخت لهستان، یکی از کشورهای تازه وارد پیمان ناتو و از فعالترین اعضای این سازمان است.
یک بار دیگر تنش فزایندهای بین اعضای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی و مسکو دیده میشود. اشغال کریمه توسط روسیه و حمایت نیروهای روسیه از شورشیان در شرق اوکراین، باعث شد که پیمان ناتو مقررات حاکم بر نحوه برخورد با مسائل امنیت جهانی در دوره پس از جنگ سرد را خاتمه یافته تلقی کند.
لهستان که در حال حاضر یک عضو فعال ناتو است خود را در خط مقدم جبهه میبیند. و همین خطر متوجه از جانب روسیه برای شرق اروپاست که موضوع اصلی مذاکرات نشست کنونی ناتو خواهد بود.
ولی این خطر چه خصوصیاتی دارد؟ پاسخ به این سؤال پیچیده است. منظور بیشتر این نیست که تانکهای روسیه ناگهان به سمت غرب به حرکت در خواهند آمد. ترس از بجرانی است که چیزی که کمتر از یک جنگ تمام عیار خواهد بود.
نمونه سناریوی یک مانور نظامی، این است که نیروهای ویژه روسیه به داخل یکی از اعضای ناتو در حوزه دریای بالتیک- به طور مثال استونی- که اقلیت روسی زبان قابل توجهی دارد، رخنه کنند.
ناآرامی به خشونت منتهی میشود؛ روس تبارها کشته میشوند؛ و یک روز صبح وقتی ناتو از خواب بیدار میشود، متوجه میشود که در طول شب نیروهای”حافظ صلح” روسیه یک شهر مثلا شهر ناروا را که در نزدیکی مرز روسیه است، برای “محافظت” از مردم محلی تصرف کردهاند. در یک چنین شرایطی اعضای ناتو چکار میکنند؟
کارشناسان نظامی معتقدند که برای کشورهای حوزه دریای بالتیک تقریبا غیرممکن است بتوانند در مقابل یک حمله به سرعت بسیج شده روسیه، از خود دفاع کنند.
از این رو، هدف اجلاس اخیر تلاش برای قبولاندن این موضوع به روسیه است که اعضای ناتو مصمم هستند؛ و پس از این که سالها توجهشان به عملیات خارج از منطقه معطوف بوده- افغانستان و غیره- اکنون در مورد دفاع جمعی جدی فکر میکنند. اجرای این تصمیم نیازمند پول و حضور در منطقه است.
دو سال قبل در اجلاس ناتو در ولز در انگلستان، در زمینه واکنش اولیه به اقدامات روسیه در اوکراین تصمیم گرفته شد. مانورهای نظامی افزایش یافت. نیروهای واکنش استقرارسریع، تقویت شدند و این قابلیت را یافتند که حتی در فاصله کوتاهتری از زمان دریافت دستور، وارد عمل شوند.
آمریکا نیرو و تجهیزات اضافی به اروپا فرستاده و بسیاری از کشورهای عضو ناتو به تدریج بودجه دفاعی شان را کمی افزایش میدهند.
اجلاس ورشو این اقدامات را منسجم کرده و گسترش خواهد داد. جزئیات استقرار چهار گردان از نیروهای چند ملیتی در سه جمهوری حوزه دریای بالتیک و لهستان اعلام خواهد شد.
این نیروها که فرماندهی آنها با آمریکا، بریتانیا، آلمان و کاناداست در اوایل سال ۲۰۱۷ مستقر خواهند شد. مجموع این نیروها تنها کمی بیش از سه هزار سرباز خواهد بود. ولی استقرار این نیروها مبین هشداری به روسیه بوده و یادآوری خواهند کرد که اگر روسیه به سمت غرب پیشروی کند، اعضای پیمان ناتو به اتفاق، وارد عمل خواهند شد.
همچنین گام هایی برای تقویت موضع دفاعی ناتو در جنوب شرق اروپا برداشته خواهد شد. قرار است رومانی یک گردان آموزشی شامل یک نیروی چند ملیتی، تاسیس کند که آمریکا و سایر اعضای ناتو در آن شرکت خواهند داشت. در مورد فعالیتهای هوایی و دریایی روسیه در دریای بالتیک نیز نگرانیهایی ابراز شده؛ گر چه برای این که ناتو یک برنامه منسجم برای این منطقه داشته باشد قبلا باید اقدامات بیشتری صورت گیرد.
البته روسها میگویند این غرب است که خطر مناقشه را به وجود میآورد و گسترش ناتو به شرق و برنامه تقریبا بدون وقفه مانورهای نظامی در جمهوریهای بالتیک و شرق اروپاست که موجب افزایش تنش میشود.
ولی ناتو بر مقصر بودن روسیه پافشاری میکند. ناتو میگوید روسیه خاک یک کشور مستقل را صاحب شده و هر کاری که این پیمان میکند برای مطمئن ساختن اعضای نگران خود در شرق اروپا بوده و تنها راه برای دادن این اطمینان، افزایش اهرمهای بازدارنده است.
البته نمیتوان گفت در داخل ناتو اختلاف نظر وجود ندارد. عدهای از اعضای دولت آلمان از آنچه که حتی فرانک -والتر اشتاینمایر، وزیر خارجه این کشور آن را تهدید به اقدام نظامی توسط ناتو، میخواند ناراضیاند.
در کنار اجلاس اخیر ناتو قرار است این سازمان با روسیه نیز نشستی داشته باشد و به خصوص برلین و پاریس مایلند به منظور کاهش تنش و بازسازی پلها با روسیه، تلاشهای جدی دیپلماتیک به عمل آید. اجلاس ورشو حامل دو پیام برای روسیه خواهد بود: نشان دادن عزم و تصمیم و در عین حال یک تمایل واقعی به گفتوگو.
یک مشکل بالقوه ولی نامشهود برای ناتو وجود دو جبهه “شمال” و “جنوب” در این سازمان است. جبهه شمال آن دسته از کشورهاییاند که نگران خطر مستقیم متوجه از جانب روسیهاند و جبهه جنوب، کشورهاییاند که بیشتر نگران هرج و مرج و بیثباتی در طول دریای مدیترانهاند.
در مورد جبهه جنوب، سیاست ناتو تاکید بر دفاع نظامی کمتر بوده و تاکید بیشتر متمرکز بر پروژههای برقراری ثبات و افزایش همکاریهای امنیتی با کشورهایی مانند اردن و یا کشورهای شمال آفریقا مانند تونس است.
قرار است ناتو آموزش ارتش عراق در داخل این کشور را شروع کند- کاری که هم اکنون در اردن انجام میدهد- و هواپیماهای مجهز به سیستم هشدار اولیه و کنترل هوایی ناتو (آواکس) با برخورداری از تجهیزات رادار و فرماندهی، به حملات هوایی علیه گروه موسوم به دولت اسلامی ملحق شوند- گر چه فقط از آسمان ترکیه و محدوده بین المللی پرواز آزاد استفاده خواهند کرد.
با توجه به نگرانی فزاینده از حملات سایبری، پیمان ناتو علاوه بر عملیات زمینی، هوایی و دریایی، تسهیلات جداگانهای برای عملیات سایبری در نظر خواهد گرفت. در برنامه ریزیهای آتی ناتو، دفاع سایبری نقش مهمی خواهد داشت. به طور مثال این برنامه میتواند نقش مهمی در مقابله با هر گونه حمله سایبری روسیه به جمهوریهای بالتیک داشته باشد.
ولی در نشست ورشو تنها بعضی از گامهای اولیه برداشته میشود؛ هنوز خصوصیات بخش مهمی از جنگ افزارهای سایبری مبهم بوده و خوب توصیف نشدهاند. به طور مثال مسؤلیت تا چه اندازه متوجه دولتهای ملی بوده و تا چه اندازه متوجه کل ائتلاف خواهد بود.
همکاری اتحادیه اروپا با ناتو نیز نقش مهمی در این اجلاس خواهد داشت. البته همان طور که یکی از صاحب نظران در داخل پیمان ناتو میگوید این موضوع به دفاع نظامی ارتباطی ندارد و اگر بخواهیم نامی برای آن بگذاریم باید بگوییم بخش بوروکراسی همکاریهای دفاعی است. ولی یک چنین همکاری از نظر سیاسی مهم است و در آینده تقویت خواهد شد.
در حقیقت اگر بریتانیا از اتحادیه اروپا خارج شود، این نقش میتواند اهمیت بیشتری داشته باشد. بریتانیا از نظر توانایی نظامی از سایر کشورهای اتحادیه اروپا به مراتب قویتر است و همچنان نقش عمدهای در ناتو خواهد داشت.
ولی این نگرانی وجود دارد که در زمانی که غرب میخواهد متحد بودن خود را نشان دهد، تصمیم بریتانیا برای خروج از اتحادیه اروپا میتواند نشان دهنده اغتشاش و بینظمی در غرب باشد. به همین جهت این امیدواری وجود دارد که هر چیزی که بتواند روابط ناتو و اتحادیه اروپا را محکمتر کند، موجب تقویت توانایی دفاعی اروپا در کل، نیز خواهد شد.
جاناتان مارکوس
خبرنگار دفاعی بیبیسی
