هزاران ساعت فیلم مستند از تاریخ صد سال اخیر افغانستان که در آرشیو افغان فیلم در شهر کابل در وضعیت بسیار نامطلوب نگهداری می‌شود، با خطر نابودی روبرو است.
مسئولان موسسه افغان فیلم می‌گویند که سیستم تهویه ذخایر آرشیو استندرد نیست و ساختمان آن به دلیل نزدیک بودن به پایگاه نظامی نیروهای ناتو مستقر در کابل با خطرهای جدی روبرو است.
آرشیو افغان فیلم یکی از مراکز مهم افغانستان است که از جنگ‌های داخلی دهه هفتاد نجات یافت و در زمان حکومت گروه طالبان نیز به صورت معجزه‌آسا از نابودی حفظ شد.
وارد این آرشیو که می‌شوید، حلقه‌های فیلم سر به سر در قفسه‌های (الماری) فلزی تا سقف چیده شده و سطح زمین هم پر از قوطی‌های فلزی است که در آن حلقه‌های فیلم نگهداری می‌شوند.
سیستم تهویه در ذخایر آرشیو که حدود پنجاه سال پیش ساخته شده، اکنون از کار افتاده است. کنترل درجه دمای استندرد که فیلم‌ها آسیب نبیند؛ میزان رطوبت، دود و خاک در این محل کنترل نمی‌شود.
اتاق‌های نیمه تاریک،دهلیزهای کم عرض و ذخایر دود زده‌ای ساختمان آرشیو افغان فیلم حتی کارمندان این موسسه را بیمار کرده است. کارمندانی که یک عمر در این موسسه زحمت نگهداری فیلم‌ها را با مایه گذاشتن از جان شان کشیده‌اند.
خواجه صدیقی یکی از کارمندان این مرکز چهل سال از عمرش را در افغان فیلم سپری کرده است.
او می‌گوید:”در جریان جنگ‌های مجاهدین خانه ما در غرب کابل بود و در میان مرمی (گلوله) باران به ساختمان آرشیف می‌آمدم. همیشه نگران وضعیت بودم و ترس داشتم که داشته‌های آرشیف مورد دستبرد قرار نگیرد. بعضاً با قبول خطرات می‌آمدم و از ذخایر حفاظت می‌کردم.”
در جنگ‌ها میان گروه‌های مجاهدین در دهه هفتاد یک راکت به صحن حیاط افغان فیلم فرود آمد ولی آرشیو خساره ندید.
در دوران حاکمیت گروه طالبان (۱۳۷۵ الی ۱۳۸۰) حفاظت از این آرشیو سخت شد، زیرا رهبری این گروه دستور داده بود که تمام آنچه در این آرشیو موجود است، نابود شود.
آقای صدیقی از جمله کسانی است که از این فرمان سرباز زد و در شرایط بسیار سخت از ذخایر آرشیو افغان فیلم حفاظت کرد و فیلم‌ها را از نابودی نجات داد.
خواجه صدیقی می‌گوید با توجه به تمام تلاش‌های این کارمندان، مقداری از فیلم‌ها به دستور رهبری گروه طالبان آتش زده شد.
او می افزاید که شماری زیادی از داشته‌های آرشیو افغان فیلم به کمک چند کارمند این نهاد در یکی از اتاق‌های ساختمان آرشیو پنهان از چشم دیگران سر بسر چیده شدند و دروازه های آن به صورتی‌که غیر قابل تشخیص باشد، محکم میخ کوب شد.
او می‌گوید این کار شاید به قیمت جان آنها تمام می‌شد، اما همه تعهد داشتند تا با هر قیمتی از این گنجینه گرانبها نگهداری کنند.
حلقه‌های فیلم حاوی ویدیوهای از دوران پادشاهی امان الله خان (۱۹۱۹الی ۱۹۲۹)، محمد ظاهر شاه( ۱۳۰۹ تا ۱۳۴۳) آخرین پادشاه افغانستان و محمد داود(۱۳۵۲ الی ۱۳۵۷) اولین رئیس جمهوری افغانستان است.
بیشترین فیلم در این آرشیف از دوره حکومت حزب دموکرایتک خلق (۱۳۵۷ الی ۱۳۷۱) نگهداری می‌شود. فیلم‌های از زمان حکومت مجاهدین (۱۳۷۱ الی ۱۳۷۵) به ویژه جنگ‌های داخلی دهه هفتاد خورشیدی نیز در این مرکز نگهداری می‌شود.
فیلم‌های مستند از دوران جنگ دوم جهانی ( ۱۹۳۹) و به همین گونه فیلم‌های هنری ساخت سینمای اتحاد جماهیر شوروی سابق و برخی کشورهای اروپایی از داشته‌های این آرشیو است.
آرشیو موسسه افغان فیلم در چند قدمی پایگاه اصلی نیروهای ناتو به ویژه میدان فرود هلیکوپترهای این نیروها موقعیت دارد.
این نگرانی وجود دارد که با سقوط یا برخورد این هلیکوپترها بر فراز آرشیو همه دار و ندار ذخایر آن از بین برود.
کارمندان این مرکز می‌گویند که یکبار هم چرخ یکی از هلیکوپترها به سقف ساختمان این مرکز برخورد و شیشه‌های ساختمان آنرا شکسته است.
محمد ابراهیم عارفی، رئیس افغان فیلم نگران این وضعیت است.
او می‌گوید:”اصلا ساختمان کنونی آرشیو معیاری (استندارد) نیست و با در نظرداشت موقعیت آن این نگرانی وجود دارد که هلیکوپترهای ناتو در جریان پرواز یا فرود آمدن با ساختمان برخورد کنند. یکبار چرخ (بال) یک هلیکوپتر به ساختمان اصابت کرد و شیشه‌ها شکست. اگر آتش سوزی صورت گیرد یا ساختمان نابود شود، تمام دار و ندار آرشیو نابود خواهد شد.”
مسئولان این موسسه می‌گویند برنامه دیجیتالسازی فیلم های ۳۵ و ۱۶ میلی متری را به کمک وسایل بسیار ابتدایی شروع کرده‌اند اما نیاز است تا وسایل پیشرفته و برابر با استندرد جهانی در اختیار آنها قرار گیرد.
تاکنون ده درصد فیلم‌های که در این مرکز نگهداری می‌شود، دیجیتال نشده‌اند. کشور آلمان و برخی کشورهای دیگر وعده داده‌اند تا وسایل دیجیتالسازی این فیلم‌ها را به افغانستان کمک کنند، هیج کشوری گام‌های عملی برنداشته اند. قدامت وسایل و تجیهزات افغان فیلم به بیشتر از پنجاه سال بر می‌گردد و حالا این وسایل خود قابل آرشیو و نیاز است که در معرض دید قرار داده شود.
وحید پیکان
