کابل/۲۳دلو/فرهنگستان
پس از بیست سال پیشرفت مردم در بخشهای گوناگون، مردم ترکمن نیز با مشاهده‌ی فرهنگ دیگران آهسته آهسته عنعنات قدیمی و اصیل خودشان را گم کرده‌اند. آنان در حال حاضر از عنعنات قدیم به‌جز قصه‌های پدران‌شان چیزی دیگری به یاد ندارند.
ترکمن‌ها از جمله اقوامی در کشور محسوب می‌شوند که بیشتر در ولایت‌های شمال و شمال‌شرقی زندگی می‌کنند. این قوم در گذشته‌ها شیوه‌ها و فرهنگ‌های جالب و متفاوت از دیگر اقوام افغانستان داشتند. از طرز لباس‌پوشیدن‌شان گرفته تا رسم‌ورواج‌های جالب و متفاوت در عروسی‌ها و مراسم‌ها. اما این فرهنگ و عنعنات ویژه پس از بیست حالا رو به نابودی است.
«حاجی عبدالرحیم»، باشنده‌ی ولسوالی چهاردره و از بزرگان قوم ترکمن در ولایت کندز است. او می‌گوید در حال حاضر فرهنگ و عنعنات آنان به‌گونه‌ی کلی تغیر کرده است. به‌گفته‌ی او، آنان در زمان‌های قدیم رسم و رسوم خاصی خودشان را داشتند که از دیگر اقوام متفاوت بود.
او برگزاری جالب مراسم‌های عروسی، بازی‌های ریسمان‌کشی، نشان‌زنی، پهلوانی، بزکشی و طرز لباس‌پوشی زنان، دختران و جوانان‌شان را از مهم‌ترین فرهنگ وعنعنات شان عنوان می‌کند. وی اضافه می‌کند که در حال حاضر از این رسم و رسوم چیزی باقی نمانده و مردم با مشاهده‌ی فرهنگ و عنعنات دیگران و بیرونی، فرهنگ اصیل خودشان را از یاد برده‌اند.
در ده سال اخیر مردم این قوم در ولسوالی‌های ولایت کندز به‌جای کجاوه از موتر برای انتفال عروس استفاده می‌کنند. در عروسی‌ها هم دیگر از بازی‌های جالب مثل ریسمان‌کشی، نشان‌زنی، بزکشی و پهلوانی خبری نیست. به‌گفته‌ی این بزرگ قومی، در حال حاضر برخی از جوانان آنان رسم و عنعنات قدیمی‌شان را به دیده‌ی حقارت می‌نگرند؛ اما یک تعداد روشن‌فکران‌شان در حال احیای دوباره‌ی فرهنگ خویش هستند.
«حاجی احمدضیا»، از دیگر بزرگان قوم ترکمن در کندز می‌گوید در حال حاضر فرهنگ و عنعنات آنان در این ولایت نابود شده است. او می‌افزاید با نابودی فرهنگ و عنعنات شان جوانان آنان در تلاش حفظ لباس مخصوص و احیای رسم و رسوم شان این روزها تلاش می‌ورزند.
آگاهان امور اجتماعی عوامل نابودی و تغیر عنعنات و فرهنگ‌های یک قوم را تغیرات محیطی و فکری جوانان آن می‌دانند. به‌گفته‌ی آنان، با پیشرفت جهان در شرایط کنونی و به‌کارگیری از وسایل مدرن، جوانان بیشتر از فرهنگ کشورهای در حال پیشرفت استفاده می‌کنند.
آگاهان امور اجتماعی یگانه عوامل عمده‌ی تغییر فرهنگ و عنعنات مردم را مشاهده‌ی سریال‌های خارجی که به نحوی فرهنگ و رسم و رسوم خودشان را بازتاب می‌دهند، می‌دانند. به‌گفته‌ی آنان، در صورتی که جوانان و افراد تحصیل‌یافته به فرهنگ و عنعنات اصیل خود ارزش بدهند، می‌توانند با تفکرات شان برای دوباره زنده نگهداشتن آن گام بردارند.
حاجی عبدالرحیم در این‌باره می‌گوید: «رسم و رواج هر قوم و قبیله برای خودشان مهم و ارزشمند پنداشته می‌شود.» به‌گفته‌ی او، رسم و رسوم ترکمن‌ها در حال حاضر کاملا نابود شده است. وی علت آن را آمدن فرهنگ‌های بیگانه و خارجی عنوان می‌کند.
وی هرچند یادآوری می‌کند که در چند سال اخیر جوانان ترکمن در کندز با راه‌اندازی نمایشگاه‌ها، از لباس‌های مخصوص چون چپن با کلاه پشمی ترکمنی رونمایی می‌کنند. به‌گفته‌ی او، جوانان اکنون در برخی محافل عروسی چپن و کلاه پشمی ترکمنی را به تن می‌کنند. او از همه‌ی بزرگان و جوانان ترکمن می‌خواهد که برای حفظ فرهنگ و ارزش‌های‌شان تلاش کنند و از کاهش و نابودی آن جلوگیری کنند.
عبدالله کلانتری، رییس شورای ترکمن‌های ولایت کندز می‌گوید در گذشته‌ها همه چیز به خوبی پیش می‌رفت و مردم از رسم و عنعنات اصیل خود راضی بودند. به‌گفته‌ی او، در گذشته‌ها مردم از شتر در جازها برای روغن‌کشی از کنجد و زغیر استفاده می‌کردند. در آن زمان جوانان با استفاده از روغن‌های طبیعی قوت و توانایی خاص خود را داشتند، اما حالا بیشتر مردم با استفاده‌ی روغن‌های وارداتی به بیماری‌های زیادی دچار می‌شوند.
آقای کلانتری تأکید می‌ورزد که نظر به مرور زمان و تغیرات محیطی و فرهنگی، عنعنات آنان نیز تغیر کرده است. او اضافه می‌کند که جوانان را برای احیای فرهنگ شان تشویق می‌کنند که این کار نتیجه‌ی خوب و مثبت داده‌است.
فرهنگ و عنعنات یک قوم و قبیله جزء زندگی روزمره و راه برای طرز پیش‌برد امورات و مراسم‌های همان قوم گفته می‌شود. با تغیر رسم و رسوم، اتحاد و اتفاق میان آن قوم نیز کاسته می‌شود. طوری که در گذشته‌ها هر روستا از خود یک «بای» یا «خان» داشت و هر عضوی از روستا بر او احترام داشتند و مطابق رهنمودهای او مراسم‌های خوشی و غم شان را راه‌اندازی می‌کردند. اما حالا با تغیر رسم و رسوم، دیگر از اتحاد و همدلی‌های سابق نیز در میان ترکمن‌ها خبری نیست.
بیشتر اقوام ترکمن در ولسوالی‌های قلعه‌زال، چهاردره، امام‌صاحب، دشت ارچی و مرکز قندوز بودوباش دارند. این قوم بیشتر به کشاورزی، مالداری و تجارت مصروف هستند.
خبرنگار فرهنگستان ازکابل
سمیع صدیقی
