کابل/۱۳ثور/فرهنگستان
با روز جهانی آزادی مطبوعات، برخی از نهادهای پشتیبان خبرنگاران گفته است که بیش از ۳۰۰ رسانه در نزدیک به دو سال پسین در افغانستان از فعالیت بازمانده و بیش از پنجهزار خبرنگار بیکار شده است.
عدم دسترسی به اطلاعات، روبهرو بودن خبرنگاران با خشونتها و مشکلات اقتصادی رسانه از چالشهای اند که خبرنگاران و رسانهها از موجودیت آن شکایت دارند.
افغانستان در ماه جنوری سال ۲۰۲۰ میلادی به عضویت ائتلاف جهانی آزادی رسانهها درآمد و تعهد سپرد که به تعهدات جهانیاش در زمینه آزادی بیان عمل کند.
اما ائتلاف جهانی آزادی رسانهها به ریاست هالند و کانادا اعلام کردند که وضعیت رسانههای افغانستان دیگر مطابق به تعهدات این کشور نیست.
در اعلامیه ائتلاف جهانی آزادی رسانهها آمده است: «برای این ائتلاف روشن است که وضعیت آزادی رسانهها در افغانستان، متاسفانه دیگر مطابق به تعهد جهانی این کشور نیست و وضعیت کنونی رسانهها در افغانستان یکی از نگرانیهای جدی این ائتلاف است.»
عینالدین بهادری، رئیس پیشین کمیسیون دسترسی به اطلاعات میگوید: «متاسفانه تمامی دستاوردهایی که افغانستان را به عنوان یک کشور مدل در زمینه آزادی بیان در حوزه آسیا مطرح کرده بود، همه درحال نابودی است.»
خبرنگاری تحت حاکمیت طالبان
از سویی هم جهان درحالی از روز جهانی آزادی رسانهها بزرگداشت به عمل میآورد که در افغانستان زیر حاکمیت طالبان، خبرنگاری و اطلاع رسانی به یکی از خطرناکترین شغلها مبدل گشته است.
سیدآقا فاضل سانچارکی، معین پیشین وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان در این باره میگوید: «این روز را در حالی گرامی میداریم که رسانهها و خبرنگاران ما تحت اداره سیاه و مخوف طالبان روزهای سخت و تلخی را سپری می کنند.»
بربنیاد نظرسنجیها و گزارشهای پخش شده از سوی نهادهای داخلی و خارجی، خبرنگاران و رسانهها در افغانستان پس از تسلط طالبان بر این کشور، ناخواسته دست به خودسانسوری زدهاند و نیز استقلال رسانهها در افغانستان از آنها گرفته شده است.
عبدالمنان شیوای شرق، معین پیشین وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان گفت: «هیچگونه تعهد یا قانونی در برابر خبرنگاران در افغانستان وجود ندارد، بنابراین آزادی بیان وجود ندارد و هیچگونه تضمینی برای کار رسانهای در سیطره رژیم تروریستی و نامشروع طالبان وجود نخواهد داشت.»
افغانستان از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ میلادی در دوره حاکمیت نخست طالبان، کشوری بیتصویر و بیصدا در جهان بود.
طالبان هنگامی که در سال ۱۹۹۶ میلادی قدرت را در کابل به دست گرفت، تمامی رسانهها را بستند و فعالیتیشان را ممنوع اعلام کردند.
اما پس از سرنگونی رژیم طالبان در سال۲۰۰۱ رسانهها و بخش رسانهای افغانستان وارد مرحله تازه و شکوفایی شدند.
خشونت؛ شکنجه و لتوکوب
یافتههای نهادهای گوناگون نشان میدهند که بیشترِ بازداشتهای خبرنگاران از سوی طالبان با خشونت، شکنجه، لتوکوب و توهین و تحقیر همراه بودهاند.
استخبارات و وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان، دشمنان درجه یک رسانهها و خبرنگاران در افغانستان به شمار میروند و به دخالت مستقیم در کار رسانهها متهم استند.
برخی از نهادهای پشتیبان رسانهها و حقوق بشری درباره محدودیتهای طالبان بر رسانهها و کار رسانهای در افغانستان و نیز درباره برخورد طالبان با خبرنگاران و رسانهها چنین گفتهاند: «گزارشگران بی مرز میگوید که مسوولان استخبارات طالبان به خبرنگاران زنگ میزنند و آنان را تهدید به بریدن زبانشان میکنند.»
در همین حال دیدبان حقوق بشر، گفته است معاون یک والی طالبان خبرنگاری را تهدید کرده است که در مرکز شهر حلق آویزاش خواهد کرد.
دیدهبان حقوق بشر میافزاید که استخبارات طالبان به رسانهها و خبرنگاران دستور میدهد که کدام رویدادها را پوشش دهند و چگونه خبر بسازند و نیز به رسانهها دستور دادهاند که منتقدان و مخالفان این گروه را در برنامههایشان دعوت نکنند.
بربنیاد یافتههای دیدهبان حقوق بشر،خبرنگاران محلی نمیتوانند گزارشی را بدون تایید طالبان پخش نمایند.
از سویی هم خانه آزادی بیان میگوید که طالبان با زور، تهدید و فشار میخواهند تمامی رسانههای آزاد افغانستان را به پلتفرم تبلیغاتیشان تبدیل کنند.
رسانهها و آزادی بیان بزرگترین دستاورد بیست سال پسین افغانستان به شمار میروند. این دستاورد با دشواریها و با قربانیهای فراوان به دست آمده است. رسانهها قوه چهارم دولت جمهوری اسلامی افغانستان به شمار میرفتند.
خبرنگار فرهنگستان از کابل
سمیع صدیقی