دولت شبکه‌ای؛ بیان لایه‌های درونی سیاست افغانستان

کابل/۱۱دلو/فرهنگستان
نام این کتاب را بار اول از زبان یکی از تحلیل‌‌گران مسایل سیاسی شنیدم،بعد از آن در تلاش به دست آوردن این کتاب شدم. از آنجا که تقریبا مردم ما می‌دانند که تمام حکومت در دست چند نفر محدود گروگان بوده است، برایم جالب بود و می‌خواستم بیش‌تر بدانم درباره این افراد که چگونه این‌ها قدرت را محصور به خوده کرده اند.
کتاب به عنوان دولت شبکه‌ای درباره یا در صدد ارایه متفاوت از قدرت و دولت سازی در افغانستان بوده و به دولت پس از سال ۲۰۰۱میلادی می‌پردازد. به این ترتیب نگارنده کتاب مذکور (دکتر تیمور شاران) تلاش‌های زیادی کرده تا اثر ذیل پربار سازد تا که یافته هایش بر آینده افغانستان مثمر واقع شود.
این کتاب حاصل پایان نامه دکتری (تیمور شاران) است که در سال ۲۰۱۳ به رشته تحریر درآمده و این اثر توسط حسن رضایی به زبان فارسی ترجمه شده است.
کتاب از نگاه ساختاری برعلاوه پیش‌گفتار نویسنده اثر، مقدمه مترجم دارای چند فصل دیگر هم می‌باشد که فصل نحست این کتاب روی شبکه‌های سیاسی و دولت داری در افغانستان می‌پردازد؛ در فصل دوم روی نظریه‌ای درباره شبکه‌های سیاسی داخلی و نظم سیاسی پرداخته است؛ فصل سوم نگاهی شبکه‌ای به منطق شکل گیری دولت مردان و دولت داری در افغانستان می‌پردازد؛ فصل چهارم روی شکل گیری و تحکیم دولت،که چگونه این دولت پسا سال ۲۰۰۱ بوجود آمده، چگونه پایه‌های خود را مستحکم ساخته می‌پردازد؛ فصل پنجم روی تحکیم قدرت  در ولایات کشور؛ فصل ششم روی انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۹،۲۰۱۴ کشور؛ فصل هفتم روی پارلمان افغانستان و در اخیر فصل هشتم این کتاب روی خروج نیروهایی نظامی بین‌المللی،ثبات سیاسی و دوام دولت پس از سال ۲۰۱۴ پرداخته است.
از آنجا که مساله حکومت داری افغانستان، و این که همیشه قدرت در دستان چند فردی محدود سال‌های سال محصور شده بوده؛ مانند حکومت‌های شاهی در گرو یک فامیل یک قوم بوده و هر آنکه در این خاک مال و ثروت (زور) داشته قدرت هم داشته است،این اثر هم چیزهایی به گفتن دارد. از لایه‌های درونی حکومت افغانی پرده برداشته است؛ روابط بین قدرت و ثروت و این که چطور شبکه‌های سیاسی از طریق پوشش فعالیت‌های فرا قانونی.. بر قدرت و ثروت‌شان می‌افزایند پرده برداشته است، فصل پنجم (ص ۱۱۰-۱۱۱-۱۱۲).
در بُعد ادعا جایی نویسنده می‌گوید که شاهان افغانی و افراد پر نفوس در طول تاریخ این سرزمین از سیاست‌هایی اجتماعی تبعیض گرایانه و تفرقه افکنانه استفاده کرده که باعث بحران هویتی و اقتصادی فراوانی می‌شود. دلیل هم دولت سازی پس از سال ۲۰۰۱ را می‌‌آورد که تمام رهبران چنین راه را پیشه کرده اند( فصل هفتم ص ۱۶۳-۱۶۶). ادعایی بعدی اش این‌ست که : پس از توافقات بن، شبکه‌های سیاسی بخش‌های استراتیژیک دولت را اشغال کردند و از آن طریق، قدرت و منافع خود را با در دست گرفتن ادارات افغان‌ستان گسترش دادند. دلیل نویسنده نمونه می‌آورد؛ عطا محمد نور، محمد محقق، عبدال‌رشید دوستم را که بلا فاصله بعد از آزادی آستان بلخ از دست گروه طالبان بین این سر فرماندهان تقسیمات شد (صفحه ۱۱۲).
جایی دیگر نویسنده ادعا دارد که برای این که دولت دوارم بیاورد، باید بتواند خدمات اولیه را به شهروندانش ارايه کند؛ از نوعی استقلال برخوردار باشد. در حالی که دولت افغانی پسا سال ۲۰۰۱ میلادی علی رغم نداشتن شاخصه‌های فوق، ثباتش را تا جایی که می‌توانست حفظ کرد.
در بحث قوت‌هایی کتاب باید فرمود که بیش‌تر از نقاط ضعف اش می‌باشد و مزیت‌های فراوان دارد، در حالی که مطالعات شبکه‌های سیاسی و اجتماعی در نیم قرن گذشته توسعه یافته است، تمرکز چندانی بر شبکه‌های سیاسی صورت نگرفته است. در واقع تمرکز بر این نوع شبکه‌ها می‌تواند گفت نقطه قوت کتاب بشمار رود. مزیت‌های دیگر این کتاب که از تقسیم قدرت بین اقوام پسا سال ۲۰۰۱ میلادی چگونه بوده، حتا اینکه پارلمان به چه اساس تقسیمات شده و دموکراسی افغانی را به گند می‌کشد آمار به دست می‌دهد.
در بحث نقاط ضعف کتاب باید گفت که نقاط قوت اش بیش‌تر است. اگر شبکه‌های مخالف دولت افغانستان فعلی به این شبکه‌های نامتجانسی که دولت را تشکیل داده اند ( طالب) بپیوندند چه سرنوشتی در انتظار دولت شبکه‌ای خواهد بود؟ اگر مخالفان دولت هم‌چنان به جنگ‌های مسلحانه شان ادامه دهند، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ طبعا پاسخ به سوال‌ها در حوصله این کتاب نیست. و مجال است تا تحقیق بیش‌تری را می‌طلبد. که می‌شود گفت از نقاط ضعف کتاب بشمار رود که پاسخ به سوال‌ها در خود ندارد.
درباره توصیه کتاب باید گفت که این اثر از لایه‌های درونی سیاست افغان‌ستان پرده برداشته است؛ پس دانش‌جویان علوم اجتماعی، خصوصا علوم سیاسی و یا افرادی که درجست‌جوی بالا بردن دانش‌شان راجع به منشا و ریشه‌های عمیق دولت شبکه‌ای می‌باشند، از مطالعه این کتاب می‌توانند بهره خوبی ببرند.
در یک نگاه عمیق و کلی کتاب مذکور را اثر خوب! برای مطالعه دریافتم، که غنامندی کتاب نه تنها در چارچوب تحلیل بدیع اش برای درک حکومت داری در افغان‌ستان، بلکه هم‌چنین در بخش تجربی آن نهفته است که نشان می‌دهد چگونه حکومت شبکه‌ای عملن در سطح‌های ملی و محلی دوام آورد.
تنویر احمد قیومی-فرهنگستان