نوروز یکی از بزرگ ترین جشنهای باستانی میهن ماست و مردم ما با گرامیداشت و استقبال این روز، آن را از ارزشهای ملی و فرهنگی خود دانسته و آغاز سال را طراوت و زندگی مجدد طبیعت میدانند.
نوروز را در افغانستان به عنوان روز دهقان؛ جشن گل سرخ در بلخ، گل نارنج در ننگرهار، گل بادام در دایکندی، گل انگور در هرات، گل زرد در کاپیسا، گل انار در کندهار، گل ارغوان در ولایت پروان یاد میکنند. سفرهای نوروزی از جمله برجستهترین و باشکوهترین آیینهای نوروز است. همهساله صدهاهزار نفر از شهرهای مختلف افغانستان و از دیگر کشورها به بلخ و روضۀ مبارک حضرت علی (ع) میروند تا در مراسم برافراشتن عَلَم حضرت علی شرکت کنند. در این مراسم عَلَمی که منسوب به حضرت علی (ع) است و بر آن اسماء متبرک نوشته شده اند به اهتزار در میآید و سپس این عَلَم برای روزهای متوالی در آن مکان افراشته میماند.
در نوروز آداب و رسوم زیادی وجود دارد، در این ایام زنان با شستن فرشها و گردگیری خانهها تلاش میکنند تا پاکیزگی و نشاط را در آستانه بهار به خانۀ خود بیاورند. تزئین و رنگ خانه برای استقبال از بهار از دیگر رسوم نوروز در روزهای آخر زمستان است.
معمولا سبزی چلو در شب سال نو تهیه می شود، نانوایی ها نیز در این روزها نوعی کلچه میپزند که به آن کلچه نوروزی میگویند چون فقط در نوروز پخته می شود.
همچنین زنان از آغاز شب نوروز تا سپیده دم اولین روز بهار به صورت دسته جمعی و با خواندن اشعار قدیمی شروع به پختن سمنک که از رسوم قدیمی نوروز در افغانستان است، میپردازند.
شب نوروز، بانوان افغان تا نیمههای شب در کنار آتشی که روی آن دیگ بزرگ سمنک قرار دارد، مینشینند و تا آماده شدن کامل سمنک قصهگویی و شادمانی می کنند.
تهیه سمنک از جمله رسمهای قدیمی نوروز در افغانستان است که در بین زنان طرفدارانی زیادی دارد. سمنک غذای مخصوصی است که از آرد گندم، جوانه گندم، روغن و آب تهیه میشود.
رسم شبنشینی سمنک در شب نوروز در میان خانمهای شهر کابل و دیگر نقاط افغانستان رایج است و بسیاری از خانوادهها به ویژه بانوان در شب نوروز در میهمانی پخت سمنک شرکت میکنند و با هم این بیت را میخوانند:
سمنک نذر بهار است میله شب زنده دار است
این خوشی سال یک بار است سال دیگر یا نصیب
«هفت میوه» نیز ترکیبی از هفت نوع میوه خشک: بادام، چهارمغز، پسته، کشمش، زردآلو، سنجد و قیسی؛ از دیگر رسمهای ویژه نوروز در افغانستان است که مردم چند روز قبل از عید نوروز تهیه کرده و از میهمانان پذیرایی و استقبال میکنند که البته شیرینی و شکلات جایگاه خود را دارند.
رسم و رواجهای دیگری هم وجود دارد: آتش افروختن، بلاگردانی با کوزه شکستن، اسپند دود کردن، به دشت و صحرا رفتن، تخممرغ جنگی، آش مراد پختن و قاشق زنی دختران، گره زدن سبزه توسط دختران، عیدی گرفتن کودکان، در آب افکندن سبزهها، پختن ماهی و جلبی نیز از جمله رسوم نوروز در افغانستان میباشد که در برخی از ولایتها با سنتهای جداگانه نیز همراه است.
خانوادهها در شب نوروز، غذای مفصل و استثناییای نسبت به دیگر شبهای سال در نظر میگیرند. چون رنگ سفید نزد مردم افغانستان نشانه خوشبختی و سعادت است به همین دلیل بسیاری از مردم افغانستان یک خروس سفید رنگ را در شب نوروز با نیت این که سال جدید سالی پر از خوشبختی و نیکبختی باشد، ذبح میکنند و آن را به همراه سبزی و پلو برای سفره شب نوروز طبخ میکنند.
رنگ سبز نزد مردم ما جایگاه ویژهای دارد و از آن به نیکی و خوبی تعبیر میشود به همین دلیل افغانها برای داشتن سالی پر بار بر سفرههای خود در شب نوروز سبزی و سبزی پلو قرار میدهند.
جوانانی که هنوز در دوران نامزدی به سر میبرند و منتظر ازدواج هستند، یک روز قبل از نوروز به همراه هدیه نوروزی برای تبریک سال نو به خانه همسر آینده خود میروند. خانواده داماد با هدایایی چون لباس، جواهرات و حنا به همراه غذاهایی مانند ماهی، شیرینی و کلچههای متنوع برای تبریک عید و دادن عیدانه به خانه عروس میروند. خانواده عروس هم در مقابل، لباس مردانه و شرینی برای داماد آینده آماده میکنند.
بازیهای مخصوص مانند «بزکشی» و کشتی گیری نیز از رسوم نوروز باستانی در افغانستان است که نهایت جالب و دیدنی می باشد از جمله دیگر آیینهای نوروزی افغانستان هستند که در مطالب دیگر این حوزه به طور مجزا به آن پرداخته شده است.
گفتنی است که، مجمع عمومی سازمان ملل در مارچ ۲۰۱۰ میلادی عید نوروز را به رسمیت شناخت و آن را در تقویم جهانی خود جای داد.
