ناگفته‌های کنفرانس بن
محمد ناطقی، یکی از اشتراک‌کننده‌گان اصلی کنفرانس بن در دسامبر ۲۰۰۱ است. او در مورد برگزاری کنفرانس بن، اختلافات، بحث‌ها، مشارکت اقوام، چگونه‌گی انتخاب حامد کرزی به عنوان رییس اداره موقت و خاطراتش از این کنفرانس برای ما می‌گوید. کنفرانس بن، پس از سقوط گروه طالبان (۱۹۹۶–۲۰۰۱) به خاطر ایجاد یک اداره موقت و شکل‌گیری دولت افغانستان در شهر بن آلمان برگزار شد. این کنفرانس یکی از مهم‌ترین کنفرانس‌های بین‌المللی درباره افغانستان بود که برای جامعه‌ی جهانی در آن زمان اهمیت خاصی داشت و نزدیک به دو هزار خبرنگار این کنفرانس را پوشش می‌دادند. نشست بن، در یکی از هوتل‌های قدیمی و زیبای آلمان به نام «پترزبورگ» در ماه رمضان برگزار شده بود، در کنار این که اشتراک‌کننده‌گان اوقات‌شان تلخ بود، تحت فشار قرار داشتند و تلاش می‌کردند که راه‌حلی برای افغانستان پیدا کنند، آشپزان هوتل نیز شکایت داشتند که این افغان‌ها چگونه مردم هستند، هم شب نان می‌خورند و هم روز.
محمد ناطقی، متولد سال ۱۳۳۳ خورشیدی است، او پس از کنفرانس بن از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۸ میلادی به عنوان سفیر افغانستان در لیبیا بود، بعد از آن تا ۲۰۱۴ در وزارت امور خارجه کشور مشاور مسایل خاورمیانه و شمال افریقا وظیفه اجرا کرده است. اکنون محمد ناطقی، رییس کمیسیون عالی نظارت از تطبیق توافق‌نامه حکومت وحدت ملی است. به تازه‌گی محمد ناطقی خاطراتش را با نام «سال‌های تغییر؛ روایت نیم قرن زنده‌گی» نیز چاپ کرده است.
۸صبح: چگونه به کنفرانس بن دعوت شدید؟
ناطقی: من در آن زمان وزیر تجارت در دولت [برهان‌الدین] ربانی بودم. در سال ۲۰۰۰، در کنفرانس ایکو در تهران دعوت شده بودیم، بعداً به خاطر اشتراک در یک سمینار، من و حاجی قدیر به آلمان رفتیم. در جرمنی هم با استاد ربانی تماس داشتیم. او گفت که تالقان به دست طالبان سقوط کرده است، همه‌ی نیروها رفته‌اند به کوکچه، شما هر جا هستید، همان جا باشید. افغانستان امکان بازگشتش نبود. چند ماه در آلمان ماندم. کسی در ۲۹ نوامبر به من زنگ زد گفت که از دفتر اخضر ابراهیمی [نماینده‌ی سازمان ملل متحد در امور افغانستان] با شما صحبت می‌کند. او افزود که یک کنفرانس بین‌المللی روی مسأله افغانستان تشکیل شده، چهار جهت شرکت می‌کند، شما را آقای اخضر ابراهیمی دعوت کرده است. بعد، آدرس کنفرانس را به من داد. من آن وقت در «اوسنا بورگ» بودم و پناهنده‌گی سیاسی‌ام قبول شده بود. روز اول دسامبر ۲۰۰۱ به بن رفتم و وارد هوتل پترزبورگ شدم. آنجا شنیدم که هیأت اتحادیه شمال یا دولت استاد ربانی و من هم جز هیأت اتحادیه شمال بودم و از حزب وحدت نماینده‌گی می‌کردم آمده‌اند، یک هیأت از روم، یک هیأت از قبرس و یک هیأت از پاکستان نیز آمده بودند.
۸صبح: هنگامی که شما به هوتل رسیدید، کنفرانس بن شروع شد؟ آجندای اصلی جلسه بن چه بود؟
ناطقی: فردایش جلسه‌ی ما شروع شد، روز اول در مورد شکلیات کنفرانس بود. آقای اخضر ابراهیمی یک تعریف از کنفرانس کرد و از آلمان‌ها تشکر کرد که بهترین هوتل را در اختیار ما گذاشته اند، هم‌چنان از جامعه‌ی جهانی. در مورد آجندای کنفرانس با جزییات صحبت نشد. اما گفت که باید به فکر ایجاد یک اداره موقت باشید. او گفت که با خبرنگاران قبل از وقت گپ زده نشود و همین‌گونه روز اول سپری شد.
۸صبح: در روز دوم، بحث در مورد چه مسایلی صورت گرفت؟
ناطقی: روز دوم جلسات پشت سر هم دایر شد. گپ سر سه تا چهار مساله بود: اولین بحث این بود باید یک اداره موقت دایر شود، این فیصله شد. فیصله دوم ما و آجندای دوم ما این بود که این اداره‌ی موقت بر چه مبنا تشکیل شود، مبنای این چه باشد؟ مشارکت اقوام باشد، مشارکت احزاب باشد، چه باشد؟ خوب آن جا هم اتفاق آرا بود که مسأله اصلی در افغانستان اقوام است، مشارکت اقوام تصویب شد. بعد مسأله فی‌صدی اقوام باقی ماند، در مساله فی‌صدی یک مقدار اسناد جمع کرده بودم، دیگران مشکل نداشت، من مشکل داشتم.
۸صبح: شما از طرف حزب وحدت بودید؟
ناطقی: من از طرف حزب وحدت بودم اما جز ایتلاف یا اتحاد شمال. حالا که مسأله اقوام است، باید سند داشته باشیم. من اسنادی که از خود آلمان‌ها و سی‌آی‌ای داشت، جمع‌آوری کرده بودم، مجموعا ۲۵ درصد را پیدا کرده بودم، ۲۵ درصد جمعیت هزاره‌ها و شیعیان. این را با آقای اخضر ابراهیمی در میان گذاشتیم. من فی‌صدی را با او گفتم که حالا بنا است که اداره موقت با مشارکت اقوام تشکیل شود، بر مبنای اقوام باشد ما ۲۵ درصد هستیم. او گفت که ولا این ۲۵ درصد خیلی مشکل است، ولی ما کوشش خود را می‌کنیم. بعد کوشش‌ها، ما ۱۹٫۵ درصد یا همان بیست درصد… حاجی قدیر از این مسایل خیلی ناراحت شد که در مشارکت اقوام حق پشتون‌ها ناچیز شده است. بیخی اعتراض کرد و جلسات بن را ترک کرد، بیرون نشد، همان‌جاها بود، ولی در جلسات شرکت نمی‌کرد. اما فی‌صدی‌ها تعیین شده بود. در مجموع ۳۵ کرسی برای اداره موقت تصویب شد، اما مسأله دیگری بعد از اداره موقت و مشارکت اقوام مطرح شد این بود که حالا رییس این اداره کی باشد؟
۸صبح: آیا در جریان کنفرانس با هم دیگر اختلافات داشتید و کنفرانس به چالش جدی مواجه شد یا خیر؟
کنفرانس بن روز دوم دسامبر شروع شد، در روز ششم، کنفرانس به بن‌بست کشیده شده بود، آقای ابراهیمی مرا به تنهایی خواست گفت کنفرانس به بن‌بست رسیده، شکست کنفرانس را اعلان می‌کنم و نظر شما چیست؟ من به ایشان گفتم که ما به هیچ وجه با شکست کنفرانس موافق نیستیم. یا می‌خواست نظر ما را بداند و گفت که واقعاً همین طور است، مرکز شما در بامیان و شمال به همین نظر هستند، گفتم که من نماینده آن‌ها هستم. ما به هیچ وجه راضی به شکست کنفرانس بن نیستیم و این یک آبروریزی است. او گفت ولا آلمان‌ها هوتل را برای چهار پنج روز گرفته بود حالا چند روز گذشته. اما آلمان گفته که هر قدر که افغان‌ها باشند هوتل در اختیارشان است. از دیگران هم سوال کرده بود تعدادی زیادی از اعضای جلسه طرف‌دار این بود که کنفرانس به نتیجه برسد.
۸صبح: چگونه رییس اداره موقت انتخاب شد؟
ناطقی: در بحث رییس، در واقع دیگر کارها شده بود، تنها دو کار مانده بود، یک رییس اداره موقت و قطع‌نامه کنفرانس بن، اما قطع‌نامه را پله پله رویش کار می‌کردیم. در مسأله رییس اداره موقت یکی آقای عبدالستار سیرت از طرف هیأت روم [بود].
۸صبح: چرا آقای سیرت انتخاب نشد؟ برخی‌ها می‌گویند که حتا رأی‌گیری شد و سیرت انتخاب شد؟
ناطقی: آقای سیرت به دو دلیل انتخاب نشد، یکی اختلافات میان هیأت روم پیش آمد، آن‌ها تعدادی‌شان به صراحت به ما گفتند که او را قبول ندارند، از جمله آقای [عبدالرحیم] وردک و [هدایت امین] ارسلا. آن‌ها با من در راه‌روهای هوتل صحبت می‌کردند، ما سیرت را به حیث رییس قبول نداریم. دلایلش هم ترکیب قومی است و یا به خاطر مسایل قومی.
۸صبح: به این خاطر که آقای سیرت ازبک‌تبار بود؟
ناطقی: بله. اما آن‌ها این دلیل را به ما نگفتند.
۸صبح: بعضی‌ها گفتند که ستار سیرت انتخاب شده بود؟
ناطقی: نه، این طور نبود، من این مسأله را بارها شنیده‌ام که رأی‌گیری شد و ۱۱ رای او برد و یک رأی را حامد کرزی برد. من اصولاً نمی‌دانم این مسأله را کی جور کرده است؟ من چنین چیزی را شاهد نبودم که بین کرزی و سیرت رأی‌گیری شده باشد. ولی اختلافات بین آن‌ها [هیأت روم] پیش آمد یکی از دلایلی که نشد، آن‌ها به ابراهیمی گفتند که ما ایشان را به حیث رییس قبول نداریم. آن‌ها به صورت مشخص نگفتند که دلایلش چه است. فکر می‌کنم که همین دلایل قومی باشد. مسأله دومی که کار آقای سیرت خراب شد، موضع‌گیری‌های خودش بود.
۸صبح: آقای سیرت چه موضع‌گیری‌ها می‌کرد؟
ناطقی: خودش یک موضع‌گیری بدی نسبت به کل روند داشت. با حضور نیروهای بین‌المللی در افغانستان به هیچ وجه موافق نبود، مخالفت می‌کرد، آقای سیرت به نظرم کمی آدم اصول‌گرا و بنیادگرا [بود]. در بحث‌هایی که می‌شد آقای سیرت یک موضع هم‌خوانی و هم‌سویی با جامعه‌ی جهانی نداشت. من فکر می‌کنم هر دو مسأله دخیل بود که ایشان رییس نشود.
۸صبح: وقتی‌که بحث رییس بودن سیرت مطرح بود آیا بحث آقای حامد کرزی نیز شد؟
ناطقی: نه نه، نبود.
۸صبح: چگونه حامد کرزی انتخاب شد؟
ناطقی: بعد که نشد یک روز آقای اخضر ابراهیمی گفتند که باید کسی دیگر را پیدا کنیم/ کنید، دنبال کسی دیگر بودند که یک جلسه دایر شد و یک یاداشت به ما آمد که آقای حامد کرزی پیدا شده است و آقای قانونی به جلسه نیامد.
۸صبح: چرا آقای یونس قانونی در آن جلسه نیامد؟
ناطقی: دلیلش همین بود که من بعدا از ایشان سوال کردم گفت که مساله انتخاب رییس است، رییس اداره موقت یعنی جای استاد ربانی باشد. استاد ربانی امکان دارد از این قضیه ناراحت بشود، این‌ها یک کودتا علیه ما راه انداختند. به همین دلایل و ملاحظاتی که پیش خود داشت، در جلسه شرکت نکرد. اما نظر هیأت ما که رییس آن آقای قانونی باشد، نسبت به حامد کرزی مثبت بود. در جلسه بحث کردیم، یک عالم اطلاعات در باره حامد کرزی پیدا شد که او مجاهد است و پدرش را طالبان کشته است.
۸صبح: همه شما قبول کردید و رای‌گیری هم شد؟
ناطقی: رأی‌گیری به آن صورتی نشد، ولی در جلسه من فکر می‌کنم که به اتفاق آرا کرزی تایید شد. آن زمان آقای کرزی در کوه‌های ارزگان بود، اخضر ابراهیمی گفت که کرزی را پیدا می‌کند تا در کنفرانس صحبت کند و فردایش حامد کرزی از طریق بی‌سیم صحبت کرد و بیانیه خود را به زبان، پشتو، دری و انگلیسی خواند و تشکری کرد. نشست بن، به اتفاق آرا شد و روز آخر جلسه، کتاب را آورد همه ما امضا کردیم.
۸صبح: چه مسایل دیگر در کنفرانس بن بحث شد؟
ناطقی: موافقت‌نامه بن سه مرحله را برای اداره افغانستان پیش‌بینی کرده که اداره موقت، لویه‌جرگه، اداره انتقالی و بعد اداره منتخب. بعد تشکیل چند کمیسیون است از جمله کمیسیون حقوق بشر. قانون اساسی یکی از بحث‌ها بود، آنجا فیصله کردیم که قانون اساسی همان قانون اساسی زمان ظاهر شاه به استثنای بخش‌های سلطنت.
۸صبح: یک خاطره از کنفرانس بن و از آن هوتل شیک که در آن بود و باش داشتید، بگویید؟
ناطقی: خاطره جالب این بود آلمان‌ها انصافاً در این قضیه خیلی صادقه برخورد کردند و خیلی جدی هم بودند، در حاشیه این کنفرانس آلمان‌ها با توجه با ملاحظات فرهنگی، ماه رمضان هم بود، آن‌ها در همان هوتل پترزبورگ مسجد درست کرده بودند، آنجا نماز می‌خواندیم. چیز جالب دیگر این بود که یک بخش ما روزه می‌گرفتند و یک بخش ما بدون روزه بودند، این آشپزها هم شب برای ما نان جور می‌کردند و هم روز. بعد آشپزها شکایت کرده بودند که این افغان‌ها شب و روز نان می‌خورند.
۸صبح: چقدر افغانستان در همین ۱۶ سال در مسیر کنفرانس بن حرکت کرده است؟
ناطقی: نه. من از منظر خود بگویم، فیصله‌هایی که ما آنجا داشتیم، مشارکت اقوام [بود]. مشارکت اقوام فی‌درصدی کجا رعایت شده؟
۸صبح: چرا نتوانستیم در مسیر کنفرانس بن حرکت کنیم؟
ناطقی: بی‌عدالتی، بی‌تعهدی. جامعه ما همین طور است[یم] و ساختار ما همین طور است.
۸صبح: حالا وضعیت حکومت وحدت ملی چگونه است؟
ناطقی: حکومت وحدت ملی وضعیتش حالا خوب است. دو جناح با هم‌دیگر همکاری می‌کنند. یک ثبات نسبی حالا هست. ولی مشکلات خاص خود را دارد. حالا رییس جمهور با معاون خود مشکل دارد، با والی خود مشکل دارد، در این اواخر با معاون ریاست اجرایی مشکل پیدا شده است. هر روز جلسات علیه حکومت تشکیل می‌شود. به لحاظ سیاسی در حال حاضر یک نوع پراکنده‌گی سیاسی دیده می‌شود. اعتراض‌ها یک مقدار زیاد است. تفاوتی که حکومت وحدت ملی با زمان کرزی، آقای حامد کرزی به هر دلیلی سعی می‌کرد یک مقدار اجماع ملی را داشته باشد، هر چند دوران طلایی را که برای مردم پیش آمده بود، آقای کرزی همه را بر باد داد. منتها مشکل حکومت وحدت ملی تشتت پراکنده‌گی سیاسی است و احزاب کلاً مخالف‌اند و به ارگ برای عید و برات و نماز نمی‌روند. به لحاظ سیاسی یک تفاوت است؛ آن وقت یک اجماع و اتحاد بود، حالا آن را نداریم. از لحاظ امنیتی هم فرقی نکرده آن وقت هم کشتار بود حالا هم است.
شنبه ۱۸ قوس ۱۳۹۶
گفت‌وگوکننده: حسن کریمی
منبع : هشت صبح
