چند روزی میشود که آتشِ زیر خاکسترِ جنگ در منطقه «قرهباغ- ناگورنو» دوباره شعلهور گشته و درگیریهای مرگبار بین کشورهای آذربایجان و ارمنستان، سرخط خبر رسانههای جهانی شده است. نبردهای خونین میان این دو کشور نبستاً کوچک و کمجمعیت، واکنش برخی کشورها را به دنبال داشته است.
روابط میان افغانستان و آذربایجان، با آمدن محمداشرف غنی به ارگ ریاست جمهوری، نسبت به گذشته افزایش یافت. رییس جمهور افغانستان به آذربایجان سفر کرد و الهام علیاُف، رییس جمهور آذربایجان، وعده داد تا روابط دوجانبه در بخشهای مختلف گسترش یابد.
کشوری به نام افغانستان برای مردم آذربایجان آشنا است. سبب این آشنایی هم چیزی نیست جز جنگ بر سر منطقه قرهباغ – ناگورنو. زمانی که چند سال پیش ارتش آذربایجان و ارمنستان در این ساحه زدوخورد کردند، برخی شهروندان افغانستان به پشتیبانی از ارتش آذربایجان، وارد جنگ شدند.
نبرد قرهباغ – ناگورنو، آن زمان با مسایل دینی – عقیدتی گره خورده بود و جنگجویان حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار، با ورود به خاک آذربایجان، در نبرد با ارتش ارمنستان که از دید آنها کشوری غیرمسلمان بود، سهم گرفتند.
هرچند از یک نگاه شاید کشوری کوچک، با جمعیتی نسبتاً اندک و فاصله جغرافیایی دور، برای افغانستان زیاد مهم نباشد، اما برخی مسایل سبب افزایش اهمیت همین کشور کوچک و کمجمعیت برای افغانستان شده است. این کشور همچنان از کشورهای همکار با سازمان «ناتو» است و شمار اندکی سرباز در افغانستان دارد.
راه لاجورد، که در ماه قوس سال ۱۳۹۷ خورشیدی طی مراسمی با حضور رییس جمهور غنی و برخی مقامهای کشورهای عضو به گونه رسمی گشایش یافت، بخشی از آن از خاک آذربایجان میگذرد و افغانستان باید مسایل مربوط به آذربایجان را، به دلیل اهمیت این مسیر مواصلاتی، بیشتر از گذشته دنبال کند.
افغانستان روی این مسیر ترانزیتی برای رسیدن به کشورهای اروپایی و آبهای آزاد بینالمللی، حساب ویژهای باز کرده و راه لاجورد را دستآوردی مهم برای خود میپندارد. کالاهای افغانستان از طریق گذرگاههای مرزی تورغندی در غرب و آقینه در شمال کشور، با گذر از کشورهای ترکمنستان، آذربایجان و گُرجستان/جورجیا به ترکیه میرسد.
تاکنون افزون بر یک محموله آزمایشی، یکی دو محموله دیگر از طریق راه لاجورد از افغانستان به ترکیه رفته و برخی کالاهای وارداتی ترکیه، از همین مسیر به افغانستان رسیده، اما ناامنی و جنگ در آذربایجان، به معنای بسته شدن راه لاجورد بر روی افغانستان است.
وزارت خارجه افغانستان، روز دوشنبه، هفتم میزان، با صدور اعلامیهای به درگیری آذربایجان و ارمنستان واکنش نشان داد. در این اعلامیه آمده است:
«منطقه قرهباغ – ناگورنو، به عنوان بخشی از آذربایجان در سطح بینالمللی به رسمیت شناخته شده است. افغانستان خواهان ختم اشغال قرهباغ – ناگورنو بوده، در این راستا از تلاشهای مردم و دولت آذربایجان و سایر ملل جهان پشتیبانی میکند.»
پس از آغاز نبرد میان نظامیان آذری و ارمنی در منطقه قرهباغ – ناگورنو، کشورهای گوناگون از جمله ایالات متحده امریکا، روسیه، ترکیه، ایران و برخی کشورهای دیگر، به آن واکنش نشان داده و خواهان توقف درگیری و برقراری آتشبس شدند.
به نظر میرسد جنگ قرهباغ – ناگورنو، میان کشورهای آذربایجان و ارمنستان، به جنگ نیابتی میان قدرتهای منطقهای و کشورهای پیرامون ارمنستان و آذربایجان بدل شده است. در این نبرد، برخی کشورها از آذربایجان و برخی دیگر از ارمنستان پشتیبانی میکنند؛ شماری از کشورها هم خواهان میانجیگری برای برقراری آتشبس هستند.
ترکیه با آنکه همزمان در مناقشات برخی کشورهای خاورمیانه و آفریقایی، از سوریه گرفته تا لیبیا و قطر نقشآفرینی میکند، آشکارا در نبرد قرهباغ – ناگورنو، از آذربایجان پشتیبانی خود را اعلام کرده است.
به گزارش برخی رسانههای جهانی، ارمنستان مدعی است که مستشاران ترُکی و جنگجویان «لشکر حمزه» گروهی از جنگجویان ترکمن اهل سوریه که توسط ترکیه حمایت و تجهیز شدهاند، در نبرد قرهباغ – ناگورنو حضور دارند و به سود آذربایجان میجنگند.
از جانب دیگر، آذربایجان هم ادعا دارد که برخی جنگجویان کُرد که مخالف حکومت ترکیه هستند، به ارمنستان آمده و به سود این کشور در نبرد قرهباغ – ناگورنو بر ضد نیروهای ارتش آذربایجان سرگرم نبرد هستند.
در حالی که نبرد نظامی میان آذربایجان و ارمنستان جریان دارد، نبرد دیپلماتیک و رسانهای هم میان دو طرف شدت گرفته است. رسانههای آذربایجان از تلفات دشمن و پسگیری روستاهای مرزی از ارمنستان خبر میدهند، اما ارمنستان هم از انهدام تانکها، چرخبالها و کشتن سربازان آذربایجانی سخن میزند.
در گرماگرم نشر خبر کشته شدن سربازان و پیشروی نظامی از هر دو سوی نبرد، واکنش و موضعگیری سایر کشورها هم از رسانههای آذری و ارمنی پخش میشود؛ تا جایی که برخی رسانههای آذربایجان، اعلامیه وزارت خارجه افغانستان در پیوند به نبرد قرهباغ – ناگورنو را نشر کردهاند.
واکنش رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه، به این جنگ و پشتیبانی از آذربایجان، مورد توجه رسانههای این کشور قرار گرفته است. در بخشی از سخنان اردوغان، که توسط سایت خبری «Media TV.az» یکی از رسانههای آذربایجانی نشر شده، آمده است: «ترکیه با تمام تواناییها و قدرت خود، در کنار آذربایجان دوستانه و برادرانه خواهد ایستاد.»
به نقل از رسانههای آذربایجان، رییس جمهور ترکیه، خواهان خروج فوری ارتش ارمنستان از منطقه قرهباغ – ناگورنو و آتشبس فوری شده است. او همچنان گروه «مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا» که میانجیگر حل اختلاف میان آذربایجان و ارمنستان است را به سهلانگاری در ختم این بحران متهم کرده است.
مناقشه میان ارمنستان و آذربایجان ریشهای تاریخی دارد و اصل دشمنی آنها به پیش از جنجالی شدن مسأله حاکمیت بر سر منطقه قرهباغ – ناگورنو باز میگردد. بخش دیگری از کدورت دیرینه این کشورها روی «نسلکُشی ارمنیها» توسط تُرکها میباشد. در جنگهای «صلیبی» هم آذریها و ارمنیها مقابل هم صفآرایی کرده بودند.
قرهباغ – ناگورنو، منطقهای ارمنینشین، در خاک آذربایجان است و در زمان شوروی سابق، به آذربایجان تعلق گرفت، اما اکثریت جمعیت ارمنی آن مدتها بعد در جریان یک «همهپرسی» برای پیوستن به کشور ارمنستان رأی دادند و با مخالفت آذربایجان، جمهوری خودمختار در این منطقه شکل گرفت که تاکنون از سوی دیگر کشورها به رسمیت شناخته نشده است.
به نظر میرسد منافع مشترک اقتصادی، بهبود روابط با آذربایجان و از همه مهمتر راه لاجورد، سبب شده که افغانستان در نبرد آذربایجان – ارمنستان، طرف آذربایجان را بگیرد تا در میان کشمکش بازیگران بزرگ منطقهای و جهانی، در این نبرد به اندازه صدور یک اعلامیه هم که شده، برای خود نقشآفرینی کند.
نویسنده :محمدحسین نیکخواه
منبع : هشت صبح
