کابل/۲۶سرطان/فرهنگستان
بیست و ششم ماه سرطان برابر با کودتای محمدداوود خان در برابر نظام شاهی و بنیانگذاری نخستین نظام جمهوری در افغانستان است.
چهل و نه سال پیش از امروز در چنین روزی نظام شاهی در نتیجه کودتای محمدداوود خان سرنگون شد. از این کودتا بنام‌های کودتای نظامی و کودتای سفید نیز یاد می‌شود.
چهل و نه سال پیش محمدداوود خان در برابر نظام شاهی که محمدظاهرشاه پسر کاکایش در راس آن بود، کودتا کرد.
او نظام شاهی را عامل عقب مانده‌گی افغانستان می‌دانست و مخالف شیوه حکومتداری شاه آن زمان بود و با کار گیری از نفوذی که در میان نیروهای امنیتی و چپ گراها داشت، نیمه‌های شب هنگامی که محمدظاهرشاه در یک سفر به ایتالیا رفته بود بر کاخ شاهی هجوم برد و نخستین نظام جمهوری در افغانستان را بنیاد نهاد.
ضیا مجید، فرمانده محافظت ارگ ریاست جمهوری محمدداوود خان، می‌گوید :«با اینکه یک دموکراسی قلابی را اعلام کرده بودند اما با تاسف که هیچ کاری برای افغانستان صورت نگرفته بود؛ شما می‌بینید که قانون اساسی که در ده سال دموکراسی آمد در آن قانون اساسی پادشاه تمامی اختیارات را به عهده خود گرفته بود.»
محمد داوود در دوره شاهی نخست وزیر بود و از خانواده شاهی بخش‌های مهم حکومت آن وقت را رهبری می‌کرد، اما پس از آن که شاه، دست خانواده شاهی را از قدرت کوتاه کرد محمد داوود بر او برآشفت و تصمیم به کودتا گرفت.
او در دوره پنج ساله حکومتش سیاست‌های ترقی خواهانه زیادی را در افغانستان همچون طرح نوسازی افغانستان، ایجاد نهضت بانوان، طرح پلان‌های اقتصادی و اعمار کارخانه های بزرگ به میان آورد و در بامداد هفتم ثور سال ۱۳۵۷ با ۱۸ تن از اعضای خانواده‌اش از سوی حزب دمو کراتیک خلق افغانستان کشته شدند.
در باره کودتای داوود خان، آگاهان مسایل سیاسی دیدگاه‌های گونه‌گون دارند.
سید هارون هاشمی، آگاه مسایل سیاسی، گفت: «شهید سردار محمد داوود خان یک شخصیت وفادار به وطن بود اما بعضی از گروه‌ها و یا اشخاص بیگانه پرست که می‌خواستند برنامه کشورهای دیگر را تطبیق کنند در برابر او کودتا کردند و او را از بین بردند.»
طارق فرهادی، آگاه مسایل سیاسی، می‌گوید:«در بخش پادشاه هم پارلمان بود و هم احزاب سیاسی بودند؛ هم یک حکومت مدرن بود که آب هیرمند در آن وقت در وقت موسا شفیق امضا شده بود.»
در همین حال، حکومت سرپرست طالبان می‌گوید که باید از تاریخ درس بگیریم و به منافع کشور خود متعهد باشیم.
بلال کریمی، معاون سخنگوی افغانستان، گفت: «تاریخ به ما می آموزاند که یک مشت، یک دست و یک صدا باشیم و کشور ما باید از مداخله های بیرونی‌ها پاک باشد.»
داوود خان هنگامی در برابر محمد ظاهرشاه کودتا کرد که افغانستان برای نخستین بار مردم سالاری را تجربه می‌کرد و دهه اخیر شاهی محمد ظاهرشاه در تاریخ افغانستان تکرار نشدنی گفته شده است.
پس از داوود خان، یازده تن به شمول نورمحمد تره کی، حفیظ الله امین، ببرک کارمل، نجیب الله احمدزی، صبغت الله مجددی، برهان الدین ربانی، ملا محمد عمر مجاهد، حامد کرزی، محمد اشرف غنی و اکنون ملا هبت الله آخندزاده بنام های گونه‌گون در افغانستان حکومت کردند اما برخی‌ها به این باور استند که این نظام‌ها هیچکدام نتوانستند برای برقراری صلح و پیشرفت افغانستان سودمند واقع شوند.
خبرنگار فرهنگستان از کابل
سمیع صدیقی
