کابل/۲جدی/فرهنگستان
با این‌که وضعیت زبان فارسی در هند چندان مطلوب نیست، اما اقدام دولت هند در معرفی فارسی به‌عنوان زبان کلاسیک می‌تواند نویدبخش آینده بهتری باشد.
اگر نگاهی به نقشه زبان فارسی در طول تاریخ بیندازیم، با کاهش تدریجی میزان قلمروی این زبان، افراد مسلط به آن در دو سده اخیر کاهش یافته است؛ امری که گستره عظیم زبان فارسی از محدوده عراق تا چین، تنها به ایران، مناطقی از تاجیکستان و افغانستان محدود شده است.
از جمله نواحی که زبان فارسی در آن زندگی کرده، هندوستان است. زبان فارسی در هندوستان بیش از هفت سده به‌عنوان زبان رسمی و علمی شناخته می‌شد است. بعد از استقرار انگلستان و استعمار هندوستان از سوی این کشور، کم‌کم جای خود را به زبان انگلیسی داد؛ سرگذشتی که به‌عنوان یکی از غم‌انگیزترین موضوعات در تاریخ ثبت شده است. با وجود این پیشینه وهزاران نسخ خطی ارزشمند و نفیس فارسی در هند، اکنون خبری از محبوبیت زبان فارسی نیست؛ پیوند ها قطع شده است و امیدی به بازگشت آن وجود ندارد.
چندی پیش علی‌رضا قزوه، شاعر و یک تن از فرهنگیان ایران در دهلی‌نو، وضعیت زبان فارسی در هند را «دردناک» توصیف کرد و دراین‌باره نوشت: این سال‌های آخر حکایت شعر فارسی در هند حکایت دردناکی است. در سفر ۱۰ سال پیش به هند که پنج سال رحل اقامت افکندم، چه‌بسیار در همین دهلی، فیل می‌دیدم و فیلبان! حالا فیل‌ها هم رفته‌اند از دهلی… یک سال است در این جا هستم و چشمم به جمال فیل‌ی روشن نمی‌شود. همان انگشت‌شمار شاعرانی که در سفر پیش دیده بودم‌شان، هنوز هستند و گاه بی‌دل‌ودماغ شعری نجوا می‌کنند، یا بعد از چند ماه غزلکی می‌سرایند، برخی‌شان، انگار نه انگار این عرصه پهلوان می‌خواهد و چشم تهمتن سفید شد از چشم دوختن به میدانی که بنا بود در آن سهرابی بیاید و سیاوشی!…
گذشته از تأثیر عواملی چون تسلط انگلستان بر هند و تلاش استعمار پیر برای از بین بردن زبان فارسی در هند، دلایل دیگری نیز بر کم‌اقبالی به زبان فارسی در هند می‌توان برشمرد؛ از عدم معرفی خوب و تبلیغ و کاربرد مناسب دراین‌باره گرفته تا ضعف در آموزش و منابع آموزشی.
مهدی باقرخان، شاعر هندی و استاد دانشگاه است. او که از کودکی به‌واسطه سفر برخی از خویشاوندانش به ایران، با زبان فارسی آشنا شده بود، حالا پس از تحصیل در این رشته به‌زبان فارسی شعر می‌گوید. مدتی پیش کتاب شعر او به‌زبان فارسی با عنوان «شیراز هند» منتشر شد که با استقبال خوبی از سوی مخاطبان فارسی‌زبان همراه شد.
باقرخان نیز وضعیت زبان فارسی را نامناسب توصیف می‌کند و می‌گوید: شکی در این نیست که زبان فارسی در سال‌های گذشته آن‌طور که بایسته و شایسته است، در جامعه هند مطرح نیست. این در حالی است که آگاهی و اشراف به زبان فارسی در زمانه‌ای معادل سوادآموزی و بافرهنگ‌بودن یک نفر در هند محسوب می‌شد؛ اما این روزها چون از مسیر اصلی جامعه به حاشیه رفته است و به اقتصاد کشور ربط آن‌چنانی ندارد، شرایط آبرومندانه‌ای ندارد. اوضاع این زبان در هند خوب نیست. در زمان حاضر بیش از ۳۶ گروه زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های سراسر هند داریم و علاوه بر این در برخی از دبیرستان‌ها نیز این زبان به‌عنوان یکی از گزینه‌های زبان خارجی ارائه می‌شود؛ با وجود این وضعیت و شرایط چندان مطلوب نیست.
وی افزود: البته ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که در مصوبه اخیر آموزش کشور، دولت هند زبان فارسی را به‌عنوان زبان کلاسیک کشور مطرح کرده است نه زبان خارجی؛ این نکته‌ای امیدوارکننده است، حالا باید ببینیم که چه پیش می‌آید.
مهدی باقرخان بخش دیگری از کم‌فروغی زبان فارسی درهند را نتیجه کیفیت پایین آموزش این زبان و عدم معرفی درست آن می‌داند. به‌گفته او عمده منابع درسی در دانشگاه‌ها متمرکز بر ادبیات کلاسیک است؛ حال آنکه زبان حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. ادبیات دفاع مقدس از جمله نمونه‌های موفق ادبی زبان است که نمونه مشابهی برای آن نمی‌توان یافت.
او دراین‌باره بیشتر توضیح می‌دهد و اضافه می‌کند: در مجموع کیفیت آموزش زبان فارسی در مراکز رسمی هند قابل تعریف نیست. عمده کسانی که به مراکز رسمی می‌روند، بیشتر به‌دنبال دریافت مدرک تحصیلی هستند. در دانشگاه‌ها دیده‌ام که دانشجویان رویکردشان با کسانی که مانندی ًبرای یادگیری زبان فارسی به خانه فرهنگ می‌آیند، فرق دارد. با توجه به این مسائل شرایط زبان فارسی در هند در شأنش نیست؛ زبان فارسی زبان شعر است و شعر همیشه در هند مشتری دارد.
خبرنگار فرهنگستان ازکابل
سمیع صدیقی
